CCF20081226023

767

Osobowość

nikami wewnętrznymi. Koncepcja osobowości jako konfiguracja cech w zasadzie nie wyjaśnia zachowania, tylko opisuje je w sposób uporządkowany.

Wyodrębnienie cech oparte jest na uogólnieniu współzmienności przejawów zachowania się. Specyficzną, częściowo sformalizowaną metodą ustalania cech ogólnych jest analiza czynnikowa. Na podstawie tej analizy zbudowane zostały koncepcje Eysencka (1952, 1965), Cattella (1950, 1957), Guilforda (1959). Analiza czynnikowa bywa jednak ostro krytykowana przez niektórych zwolenników teorii cech, ponieważ dopuszcza znaczną dowolność przy doborze zmiennych oraz przy interpretacji uzyskanych rezultatów, a ponadto przyjmuje szereg nieudowodnionych, a wręcz wątpliwych założeń (por. Zawadzki, 1970, s. 223 i nast, oraz 308-310).

Trzeba dodać, że wielu współczesnych autorów posługuje się pojęciami z zakresu różnych orientacji; bardzo rozpowszechniony jest eklektyczny punkt widzenia.

Osobowość jako centralny system regulacji i integracji. Opierając się na danych neurofizjologii, które zdają się dowodzić, że warunkiem wykonywania czynności, są działające w mózgu jednostki czynnościowe, nazywane przez psychologów radzieckich układami funkcjonalnymi (por. Maruszewski, 1966) bądź sekwencją fazową (Hebb, 1949, 1969), możemy przyjąć, że elementarnym pojęciem teorii osobowości musi być to pojęcie, które uwzględnia właściwości tego rodzaju jednostek. W psychologii takim pojęciem wydaje się pojęcie „schematu dynamicznego” (por. Bartlett, 1932; Tomaszewski, 1963). Schematy dynamiczne (nastawienia) podlegają stopniowo, w toku rozwoju osobniczego, organizacji w coraz bardziej złożone jednostki funkcjonalne o hierarchicznej strukturze. Tworzą się więc schematy coraz bardziej ogólne, o coraz rozleglejszych funkcjach integracyjnych w stosunku do schematów niższego rzędu. Rezultatem tego procesu jest utworzenie się systemu obejmującego schematy charakteryzujące się stałością, ogólnością, wysokim stopniem spójności. Powstaje w ten sposób centralny system regulacji i integracji czynności (zachowania się). System ten będziemy nazywać osobowością.

Centralny system integracyjny jest produktem indywidualnego rozwoju i swoje integracyjne funkcje przejmuje stopniowo, ale może je spełniać z różnym stopniem efektywności; pod wpływem działania pewnych czynników zewnętrznych (np. stress, środki odurzające), jak też w wyniku nieprawidłowości rozwojowych mogą wystąpić mniej lub bardziej niezintegrowane zachowania; osobowość, jako system integracyjny nie może wypełnić właściwie swych funkcji.

W rezultacie utworzenia się centralnego systemu integracyjnego człowiek osiąga zdolność:

—    integracji napływających informacji, dzięki czemu tworzy uporządkowany

i jednolity obraz sytuacji;    '

—    integracji różnych kierunków działań w „nurt” stosunkowo niewielu zasadniczych tendencji kierunkowych, dzięki czemu staje się zdolny do koncentracji na określonych celach i koordynacji różnych dążeń;