CCF20090214029

tej interpretacji mielibyśmy najpierw jeden stan wewnętrzny, który byłby doświadczeniem napięcia, sygnałem zakłócenia równowagi, na przykład doznanie zimna oraz następujący po nim stan drugi — dążenie do zlikwidowania napięcia, na przykład chęć ogrzania się. Wiedzę o tym, jakie stany następują po sobie czerpalibyśmy, twierdzi Abel, z introspekcji i samoobserwacji, dochodząc po pewnym czasie do sformułowania gene-ralizacji — zasad zachowania. Przeciwko takiemu ujęciu, opartemu na empirycystycznych przesądach, istnieją jednak mocne argumenty. Po pierwsze, ani motyw, ani chęć lub pragnienie nie są wewnętrznymi wrażeniami, napięciami itp., które można rozpoznać niezależnie od siebie oraz od zachowania, które „powodują”. Wszelki bowiem opis pragnienia i chęci zakłada logicznie konieczny związek z rzeczą, której pragniemy. Chęć pisania nie da się zidentyfikować bez odniesienia do czynności pisania, chęć ogrzania — bez czynności zmierzających do ogrzania się. Pragnienie, chęć, intencja nie są pojedynczymi, specyficznymi doznaniami, powiązanymi tylko empirycznie z zachowaniami, w których się realizują, co zostało przekonująco dowiedzione przez teoretyków działania ze szkoły analitycznej.³⁸ Skoro tak, to — po drugie — również ich wzajemny związek nie ma jedynie empirypznego charakteru. „Zasady zachowania” nie są generalizacjami empirycznymi, których źródłem byłoby samodoświadczenie. Do zasad takich nie dochodzimy przecież w ten sposób, że najpierw spostrzegamy w introspekcji, iż mamy jakieś doznanie (na przykład dreszcze, „gęsią skórę”, zgrabienie palców i inne tego rodzaju sensacje składające się na „doznanie zimna”), po którym następuje inne doznanie — chęć ogrzania się, i następnie po wielokrotnym stwierdzeniu tego następstwa formułujemy generaliza-cję, że ilekroć pojawi się uczucie zimna, tylekroć pojawia się również doznanie czy uczucie nazwane „chęcią ogrzania się’^ Zależności między odczuciami (/ee-

** Pot. F. Stoutland, The Logical Connection Argument, „American Philosophical Quaęterly Monograph. Series” 1970, nr 4, s. 117—129; A. Kenny, Action..., s. 111.

lings) i pragnieniami nie są zależnościami empirycznymi: „pragnienie wiąże uczucia (emotions) i zachowania: jedno uczucie różni się od drugiego rodzajem rzeczy, które ktoś chce uczynić. Strach pociąga za sobą chęć uniknięcia lub oddalenia tego, co go wywołuje, złość jest powiązana z chęcią ukarania lub zemszczenia się na przedmiocie złości. Miłość — pewnego rodzaju — jest związana z pragnieniem pieszczenia tego, kogo się kocha, a wstyd z chęcią ukrycia tego, co kogoś zawstydza. Powiązania te nie są przypadkowe (contingent): człowiek, który nie byłby ich świadomy, nie dysponowałby pojęciem tych uczuć."²⁸

3. Intencja i działanie. Rozważmy teraz zależność • pomiędzy działaniem a odpowiadającym mu stanem uczuciowym, czyli zależność C’ — C w schemacie. Już na pierwszy rzut oka widać, że symetryczność układu jest tylko pozorna. W podanym przykładzie informacja, że „ciepło jest wytwarzane” (C), nie jest tylko stwierdzeniem faktu powiązanego przyczynowo z faktem rozpalenia ognia (D), ale interpretacją, rozumieniem sensu zachowania. Informacja ta mówi o tym, że w rezultacie tego zachowania istotne jest przede wszystkim wytworzenie ciepła, a nie na przykład wytworzenie światła, a więc że to „rozpalenie ognia” jest „ogrzewaniem się”, a nie „oświetlaniem pokoju”, próbą „stworzenia miłego nastroju” itp. Chodzi tu zatem o wyodrębnienie pewnego aspektu rezultatu zachowania i o „redeskryp-cję” zachowania ze względu na ten aspekt.

Zauważmy jednak, że bynajmniej nie zawsze jest oczywiste, iż taki a nie inny aspekt jest istotny. To prawda, że rozpalanie ognia jest zawsze także wytwarzaniem ciepła, ale nie jest nim wyłącznie. Harcerzom rozpalającym ognisko w lesie wcale nie musi chodzić o wytworzenie ciepła, a nawet można sobie wyobrazić takie przypadki, kiedy w ogóle im o to nie chodzi (na przykład wówczas gdy idzie wyłącznie o jakąś harcerską uroczystość). Podobnie się rzeczy mają w dwóch pozostałych przykładach Abla — ktoś może interesować się „prawdami wiecznymi” bardziej ze względu na ich

** Tamże, s. 100; por. też Ch. Taylor, The Explanation..., 9. 38.

61