CCF20090214106

miała sztuczność i niedorzeczność niektórych obiegowych konstrukcji filozoficznych, a także rozwiać tajemnica wielu filozoficznych pseudozagadek. W przypadku Wittgensteina i jego następców ów „powrót do rzeczy samej” oznaczać miał powrót do języka potocznego. „Gdy filozofowie posługują się pewnym słowem — takim, jak «wiedza», «istnienie», «przedmiot», «Ja», «zdanie», «nazwa» — i usiłują uchwycić istotę rzeczy, trzeba zawsze zadać pytanie: czy w języku, w którym słowo to jest zadomowione, faktycznie używa się go kiedykolwiek w taki sposób? — My sprowadzamy słowa z ich zastosowań metafizycznych z powrotem do codziennego użytku” — pisał Wittgenstein.^{1 2} Zarówno Husserl, jak Wittgenstein zadanie filozofii rozumieli jako opis i rozjaśnienie doświadczenia potocznego i przeciwstawiali je zadaniom nauki — wyjaśnianiu. Obaj byli też zgodni co do „terapeutycznego” sensu, jaki ma owo rozjaśnienie potocznego rozumienia słów i rzeczy. Wszystkie zagadki filozoficzne, stwierdzał Wittgenstein, są już rozwiązane w języku, którym posługujemy się na co dzień. Zamiast myśleć, a więc tworzyć skomplikowane budowle z pojęć, wystarczy się dokładnie przyjrzeć sposobowi, w jaki radzimy sobie z „filozoficznymi” problemami w życiu codziennym. „Wszelkie wyjaśnianie musi zniknąć, a jego miejsce winien zająć tylko opis (...J. Problemy rozwiązuje się tu nie przez gromadzenie nowych doświadczeń, lecz przez zestawienie rzeczy dawno znanych.”³ „Filozofia stawia nam jedynie coś przed oczami, niczego nie wyjaśniając i nie wysnuwając żadnych wniosków. Skoro wszystko leży jak na dłoni, to nie ma czego wyjaśniać. Gdyż to, co jest ewentualnie ukryte, nie interesuje nas.⁴ Wittgensteina łączy z Husserlem zamiłowanie do szczegółu, do żmudnej i drobiazgowej analizy. Podobieństwa te sprawiają, że niektórzy twierdzą, iż Dociekania filozoficzne można nazwać dziełem z zakresu fenomenologii mowy.⁴

Po drugie, fenomenologia i ów nurt filozofii analitycznej zdają się być zgodne w swym „transcendenta-lizmie.”* Funkcję konstytutywną, którą w fenomenologii pełni świadomość transcendentalna, w filozofii Wittgensteina spełnia język: najpierw jego forma logiczna, potem — w fazie, która nas tu głównie interesuje — poszczególne „gry językowe” czy „formy życia”. Wówczas apriori staje się konkretne i względne. Albowiem z jednej strony pojęcie języka oznacza u Wittgensteina w okresie Dociekań filozoficznych coś partykularnego, jakąś określoną formę życia, określony język w odróżnieniu od innych i w przeciwstawieniu do nich. Z drugiej zaś strony odnosi się to do pewnej totalności: granice języka są granicami świata; ci, którzy żyją w danym języku mogą co prawda rozszerzać jego granice, ale nigdy nie mogą poza nie wykroczyć. To paradoksalne powiązanie partykuła mości z totalnością usiłowano unaocznić odwołując się do przykładu portretu: portret również ujawnia osobę w pewnej perspektywie, mogą istnieć różne portrety tej samej osoby, ale każdy z nich jest równie uprawniony i w każdym widać całość — tyle tylko, że tak, a nie inaczej się ujawniającą.^{5 6 7}

Po trzecie, oba kierunki poddają krytyce psycholo-gizm, jak również psychologię w jej tradycyjnej postaci. Krytyczne uwagi Wittgensteina o „zamęcie i czczości psychologii” są odpowiednikiem krytyki Hus-serla. Niewątpliwie w owej krytyce psychologizmu filozofia analityczna poszła jeszcze dalej niż fenomenologia Husserla, w której świadomość — co prawda świadomość transcendentalna — stanowi pole badań i źródło wszelkiego sensu. Dlatego też interpretatorzy widzą

213

1

L. Wittgenstein, Dociekania filozoficzne, przeł. B. Wolnie-

2

wicz, Warszawa 1972, cz. I, 116 (cytując pierwszą część podaję numerację fragmentów wg Wittgensteina).

3

* Tamże, cz. I, 109.

4

Tamże, cz. I, 126.

5

   Por. H. Lubbe, „Sprachspiele” und „Geschichten”, Neopo-sitivismus und Phanomenologie im Spdtstudium, w: tenże, fieumsstsein in Geschichten, Freiburg 1972, s. 81—115.

• Por. K. O. Apel, Die Entfaltung der ,jprachanalytischeń⁹ Philosophie und das Problem der Geisteswissenschaften, w: tenże, Transformation der Philosophie, t. 2, Frankfurt a.M. 1967, s. 76.

6

   Por. J. Habermas, Thcorie des kommunikativen Handelns,

7

t. 1, Frankfurt a.M. 1981, s. 92.