CCF20091013007

wigatorem, był kartografem; a odkrycie faktu, że można kontynuować kurs po linii prostej, tak jakby przestrzeń była jednolita i ciągła, stanowiło główną zmianę w świadomości człowieka renesansu. Co ważniejsze, mapa od razu przywołuje główny temat Króla Leara, a mianowicie izolację zmysłu widzenia jako rodzaj ślepoty.

W pierwszej scenie sztuki Lear wyraża swój „skrywany zamysł” [w oryginale — darker purpose, czyli dosłownie: „ciemniejszy zamiar, zamysł” — przyp. tłum.], posługując się makiawelicznym frazesem. Wcześniej, w pierwszej scenie, ciemna strona Natury została ukazana w przechwałkach Glou-cestera na temat nieślubnego pochodzenia jego przystojnego syna, Edmunda: „Musisz wiedzieć, hrabio, że mam też syna z prawego łoża —jest starszy od tego o parę lat, co nie znaczy, że go bardziej kocham”. Do wesołego tonu, w jakim Gloucester wspomina poczęcie Edmunda, nawiązuje później Edgar:

...owo ciemne,

Pokątne miejsce, w którym on cię spłodził,

Doprowadziło go do ociemnienia

[akt V, scena 3]

Edmund, nieślubne dziecko, rozpoczyna drugi akt sztuki od stwierdzenia:

Naturo, tyś mi bóstwem; twemu tylko Ulegam prawu. Dlaczegóż mam znosić Plagę zwyczaju i dać się potulnie Fantazji ludów wydziedziczać, przeto Żem się o marnych dwanaście miesięcy Albo czternaście później niż brat jakiś Zjawił na świecie?

Edmund wykazuje się 1’esprit de ąuanlite, tak istotnym zarówno w namacalnym wymiarze, jak i dla bezosobowości empirycznego umysłu. Przedstawiony jest jako siła natury, ekscentryczna wobec zwykłego ludzkiego doświadczenia, oraz „osobliwość narodów”. Odgrywa pierwszorzędną rolę w roz-kawałkowywaniu ludzkich instytucji. Jednak największym

burzycielem jest sam Lear ze swą ideą stworzenia monarchii konstytucyjnej poprzez dzielenie się władzą. Jego plany wobec samego siebie polegały na tym, że miał stać się specjalistą: my zachowamy tylko „tytuł króla i przynależne mu wzglądy”.

Podążając za tą zachętą do specjalizacji, Goncryla i Rega-na chętnie godzą się na ów akt poświęcenia z intensywnością opartą na specjalizacji i współzawodnictwie. To Lear dzieli je, nalegając na podjęcie rozdzielającej, „pochwalnej” konkurencji:

Zanim atoli zrzekniemy się rządów.

Królewskich dzierżaw i kłopotów władzy.

Pragniemy wiedzieć przede wszystkim, która Z was, córki moje, najbardziej nas kocha,

Abyśmy w miarę tego oznaczyli Najrozciąglejszy dział naszych dobrodziejstw,

Tam, gdzie natura z zasługą się ściga.

Ty, Gonerylo, jako pierworodna,

Mów najprzód.

Konkurencyjny indywidualizm stał się zgorszeniem społeczeństwa, w którym od dawna cenione były wartości związane ze wspólnotą i życiem zbiorowym. Dość dobrze znana jest rola, którą odgrywał druk we wprowadzaniu nowych wzorów kultury. Ale naturalną konsekwencją specjalizacyjnego działania nowych form wiedzy było to, że wszystkie rodzaje władzy nabrały silnie centralistycznego charakteru. Podczas gdy rola feudalnego monarchy była wszechobejmująca — w rzeczywistości król stanowił jedność ze swoimi poddanymi — to władza renesansowego księcia tworzyła bardziej skoncentrowane i wyodrębnione centrum otoczone przez pojedynczych poddanych. A rezultatem takiego centralizmu, uzależnionego także od nowych osiągnięć w transporcie drogowym i handlu, było przekazywanie władzy poszczególnym osobom i do różnych obszarów oraz ich specjalizacja w zakresie wielu funkcji. W Królu Learze, podobnie jak w innych sztukach, Szekspir przejawia niezwykły dar jasnowidzenia w odniesieniu do społecznych i osobistych konsekwencji pozbawienia atrybu-

151