Drzewo życia0

był odwracalny. Biegł nie po linii prostej, lecz po okręgu, wracając ciągle do punktu wyjścia. Coś, co zdarzyło się ongiś w danym momencie cyklu, powtarzało się na nowo w każdym kolejnym cyklu. Rok był zamkniętą jednostką czasu stanowiącą tylko powtórzenie pierwszego w dziejach świata roku, liczonego od chwili stworzenia kosmosu. To, co się wtedy działo, szczególnie wydarzenia o znamionach świętości, "wydarzenia ważne z punktu widzenia egzystencji świata i ludzi, tylko pozornie było odtwarzane przez ludzi W rzeczywistości dokonywały się one realnie w następnych, coraz bardziej oddalonych od pierwszego roku latach, ale były to ciągle te same wydarzenia. Corocznie był stwarzany świat, istota piorunowładna walczyła z Diabłem-Smokiem itd.

Takie pojmowanie czasu sprawiało, że obrzędy (a niektóre były w gruncie rzeczy niczym innym, jak zespołem zabiegów mających na celu „przeniesienie” społeczności w czasie — powrót do miejsc i czasów mitycznych) stwarzały okazję już nie tylko do nawiązania łączności z kosmosem i siłami nadprzyrodzonymi, ale do przekroczenia granicy dzielącej ludzi od świata. Były okresami czasowej reintegracji z porządkiem pozaludz-kim —sakralnym.

Przykładów przeżywania obrzędów jako realnie dziejących się wydarzeń nie trzeba szukać w skomplikowanych reliktach, które tu i ówdzie przetrwały do początków XX wieku. Podobny stosunek miały społeczności chłopskie do obrzędów chrześcijańskich. Dramat Chrystusa przeżywany był co roku; wierzono, że chodzi on po świecie i czyni cuda, leczy ludzi itd. Tak charakterystyczna dla światopoglądu chrześcijańskiego koncepcja czasu linearnego została w powszechnych odczuciach ludności wiejskiej przetworzona w koncepcję czasu cyklicznego, w którym wydarzenia mityczne powtarzały się corocznie, a ludzie musieli w nich uczestniczyć dla

153