Drzewo życia4

Przypisanie diabłom kulawości ukazuje się jako nieuchronna konieczność, gdyż nie tylko zastąpiły one węże, ale częściowo zostały z nimi utożsamione i to bynajmniej nie na tej zasadzie, jaką przyniosło chrześcijaństwo. Diabły w wierzeniach ludowych tylko sporadycznie były personifikacjami zła. Zazwyczaj — podobnie jak węże — stanowiły grupę istot nadprzyrodzonych, niezbędnych dla istnienia życia na ziemi. I chociaż jednocześnie były na swój sposób niebezpieczne, to jednak ludność wiejska darzyła je często sympatią.

Podobieństwo historii mitycznej Diabła i historii węży oraz smoków ogranicza się jednak do dwóch pierwszych etapów. W trzeciej fazie mamy bowiem do czynienia z jednej strony — w „szeregu wężowym” — ze smokami aktualnie istniejącymi i działającymi na ziemi, zaś z drugiej — w „szeregu diabelskim” — z bliżej nieokreśloną przyszłością, kiedy Diabeł powróci do swej pierwotnej natury. Oba szeregi nie są więc równoznaczne. W rzeczywistości nie występują one równolegle, niezależnie od siebie, lecz są przemieszane. Gdy nałożymy je na siebie, w^rówczas tworzą jedność, dotyczącą dwóch różnych poziomów rzeczywistości Diabeł mityczny (lub Smok) istniał na początku świata i stworzył wtedy swe potomstwo, które — po jego unieszkodliwieniu, tzn. strąceniu w podziemia — działa w sferze ziemskiej. Tu zaś te chtoniczno-akwatyczne istoty podlegają przemianom w smoki, potwory akwa tyczne. Natomiast Diabeł uwięziony trwa nadal jako uosobienie sił chtonicznych. Jego powrót do natury akwa-tycznej grozi katastrofą. Przemiany węży-diabłów są więc odzwierciedleniem w mikroskali przemian Dia-bła-Smoka przebiegających w czasie mitycznym (schemat 2).