CCF20091201006 (2)

i kulturach, gdzie punkty sprzedaży szybkich dań^istnieją krótko. Jednym słowem, choć do opisu nowych środków konsumpcji będziemy stosować terminy racjonalizacja

1    magiczność, istnieją między tymi środkami, i pojawiają^się

2    czasem znaczne różnice pod tym względem.    \

Określenia nowe środki konsumpcji i świątynie konsumpcji będą w tej książce używane wymiennie; oba oznaczają nowe miejsca, w których i za pomocą których uzyskujemy towary i usługi. W pojęciu nowych środków konsumpcji akcentuje się zarówno to, że te miejsca są nowe, jak i to, że umożliwiają nam konsumpcję i zachęcają do niej. W pojęciu świątyni konsumpcji akcent położono na to, że jest to miejsce, które charakteryzuje magiczność potrzebna do zwabienia konsumentów, aczkolwiek wskutek racjonalizacji zawsze zachodzi odmagicznienie.

U podstaw owych koncepcji nowych środków konsumpcji leżą dwie teorie (później dodamy trzecią). Pierwsza to prace Karola Marksa i dokonane przez niego poszerzenie pojęcia środków produkcji na mniej znaną, lecz mającą dla nas podstawowe znaczenie koncepcję środków konsumpcji. Druga to teoria Maxa Webera, który zaopatrzył nas w pojęcia racjonalizacja, magiczność i odmagicznienie, o fundamentalnym znaczeniu dla koncepcji świątyń konsumpcji. Te i inne pojęcia teoretyczne omówię dokładniej w rozdziale trzecim, lecz wcześniej chciałbym szerzej opisać najważniejsze świątynie konsumpcji.

Przegląd świątyń konsumpcji

Rozpoczniemy go od barów szybkich dań.

Bary szybkich dań

Znaczna część barów szybkich dań działa na zasadzie franchisingu ¹. Jest to system, w którym Jedna duża firma (...) przyznaje lub sprzedaje prawo do dystrybucji swych produktów lub wykorzystywania nazwy handlowej i procesów wielu mniejszym firmom (...) posiadacz franchisy, chociaż w świetle prawa niezależny, musi się podporządkować szczegółowym normom działania ustanowionym przez firmę macierzystą”⁴⁰. Franchising narodził się w połowie FIK wieku⁴¹; dziś co dwunasta firma w Stanach Zjednoczonych to franchisa⁴², a każdego dnia roboczego "co osiem minut powstaje nowa. W firmach działających na tej zasadzie pracuje osiem milionów ludzi⁴³. (Pierwszą franchisą dostarczającą jedzenie była firma A&W, otwarta w 1924 roku; w 1944 roku powstała Dairy Queen, która cztery lata później miała już ogólnokrajową sieć składającą się z dwóch tysięcy pięciuset punktów sprzedaży. Pod koniec lat trzydziestych powstał Bob’s Big Boy, a w 1955 roku rozpoczął działalność Burger King (wówczas pod nazwą InstaBurger) i Kentucky Fried Chicken. McDonald’s, zanim odkrył go Ray Kroć, był cieszącą się powodzeniem budką z hamburgerami w kalifornijskim San Bernardino,

iMii

i¹ot.';!>a-ętfłs-.f?v5

27

1

Franchising to słowo siabo zadomowione, jednak już obecne w języku polskim. Proponuję przyjęcie do polszczyzny również słowa franchisa (od angielskiego franchise), w znaczeniu - podobnie jak w języku angielskim - „zezwolenie na działanie na zasadzie franchisingu” oraz „firma działająca na zasadzie franchisingu”. Znane od dawna słowo franszyza, zaczerpnięte z języka francuskiego, znaczy zupełnie co innego, inne ma też znaczenie siowo koncesja, czasem proponowane zamiast franchisy (przyp. tium.).