CCF20100823014

XXXII PRACA NAD „CHŁOPAMI"

Podczas przeszło rocznego pobytu w szpitalach i sanatoriach, w czasie owych „nie kończących się dni i samotnych nocy spędzanych w atmosferze spokoju, łez i cierpień” ożyła w nim na nowo polska wieś. Z chwilą wyzdrowienia zasiadł więc do pracy nad Chłopami raz jeszcze. I dopiero teraz powstała ostateczna wersja dzieła. Pisał je w różnych zakątkach Europy, przede wszystkim jednak w Paryżu i Bretanii. Powieść z trudem torowała sobie drogę do czytelnika. W swym liście-artykule Reymont wspomina więc także o kłopotach z drukiem Chłopów na łamach «Tygodnika Ilustrowanego». Oto czytelnicy tego pisma ostro zaprotestowali przeciw drukowaniu tej powieści w dziale literackim. „Setki czytelników odsyłało numery pisma do redakcji, żądając zwrotu kosztów prenumeraty, jeśli nadal będzie drukowana ta powieść bezbożna, brutalna, niemoralna”¹. Na szczęście, dodawał autor, redakcja pisma nie ugięła się pod presją czytelników, i, mimo znacznych strat, wydrukowała powieść w całości.

Tak w skrócie wygląda Reymontowa wersja jego „przygody” z Chłopami. Ile w niej prawdy, a ile zmyślenia? Nie wolno zapominać, że autor ten słynął ze swej skłonności do tworzenia wokół siebie i swego dzieła aury prawdziwie fabulistycznej. Zwracał uwagę na tę jego stronę osobowości już w początkach 1902 r. nieznany z nazwiska dziennikarz «Słowa Polskiego», który po przeprowadzeniu wywiadu z pisarzem oświadczył: „Reymont uważa świat swej fantazji za rzeczywistszy, nieskończenie ważniejszy, niż wszystkie efemerydy życiowe”². Z mocą podkreślało tę skłonność autora Chłopów wielu historyków literatury. Kazimierz Wyka w szkicu Od Rejmonta do Reymonta, po porównaniu zgromadzonych materiałów do biografii pisarza z jego wersją wydarzeń, oświadczał:

Sam pisarz parokrotnie spisywał swoją biografię osobistą, fantazjując przy tym, koloryzując, a w potrzebie przemilczając. Do cech jego osobowości należała bowiem umiejętność tworzenia fabuł w części urojonych. w części realnych, w które sam pisarz w chwili ich tworzenia głęboko wierzy!⁷.

Obserwacja ta, wytrawnego badacza życia i twórczości Reymonta, w pełni odnosi się także i do przywołanego wyżej świa-deetwa pisarza o okolicznościach powstawania Chłopów. Okazuje się, że pięknie skomponowana przez autora legenda o powstaniu tego dzieła nie we wszystkim odpowiada prawdzie. Zasadnicze jej wątki są zapewne prawdziwe, ich układ jednak, a także interpretacja, od prawdy tej znacznie odbiegają.

W pierwszym rzędzie wątpliwość budzi mocno eksponowana przez Reymonta sprawa powiązania genezy Chłopów z lekturą Ziemi Zoli. Brak jakichkolwiek dowodów potwierdzających fakt przeczytania przez Reymonta dzieła Zoli. Wprawdzie w r. 1887 «Przegląd Tygodniowy» ogłosił kilka odcinków tej powieści, redakcja szybko jednak zrezygnowała z kontynuowania przedsięwzięcia. Z drugiej strony trudno przypuścić, by mieszkający naówczas w Wolbórce Reymont miał dostęp do tego pisma. Pełny i jedyny dotychczas polski przekład utworu Zoli — pióra Róży Centnerszwerowej — ukazał się dopiero w r. 1930. Trzeba zatem wykluczyć możliwość przeczytania przez Reymonta Ziemi w języku polskim. Czyżby zatem poznał on dzieło francuskiego naturalisty w oryginale? Należy wątpić. Lorentowicz twierdzi, że autor Chłopów nigdy nie nauczył się języka francuskiego. Obserwację tę potwierdzają odnalezione ostatnio — przez piszącego te słowa — w Paryżu listy Reymonta do Zygmunta Lubicz-Zale-skiego. Lektura ich pozwala stwierdzić, że nawet w r. 1925, po spędzeniu we Francji wielu lat, Reymont nie był w stanie napisać po francusku krótkiego przemówienia, jakie miał wygłosić ^{3 4}

^s Jw.

U Władysława St. Reymonta. «Slowo Polskiew 1902, nr 90 (23 II).

⁷ K. Wyka, Od Rejmenta do Reymonta [w:] Reymont, czyli ucieczka do życia, jw., s. 6.

— BN 1/279 (W. S. Reymont: Chłopi, I. I)