DSCN1168 (4)

XXXIV PRACA NAD „CHŁOPAMI”

do pracy nad Chłopami raz jeszcze. I dopiero teraz powstała ostateczna wersja dzieła. Pisał je w różnych zakątkach Europy, przede wszystkim jednak w Paryżu i Bretanii. Powieść z trudem torowała sobie drogę do czytelnika. W swym liście--artykule Reymont wspomina więc także o kłopotach z drukiem Chłopów na łamach „Tygodnika Ilustrowanego”. Oto czytelnicy tego pisma ostro zaprotestowali przeciw drukowaniu tej powieści w dziale literackim. „Setki czytelników odsyłało numery pisma do redakcji, żądając zwrotu kosztów prenumeraty, jeśli nadal będzie drukowana ta powieść bezbożna, brutalna, niemoralna’¹. Na szczęście, dodawał autor, redakcja pisma nie ugięła się pod presją czytelników, i, mimo znacznych strat, wydrukowała powieść w całości.

Tak w skrócie wygląda Reymontowa wersja jego „przygody” z Chłopami. De w niej prawdy, a ile zmyślenia? Nie wolno zapominać, że autor ten słynął ze swej skłonności do tworzenia wokół siebie i swego dzieła aury prawdziwie fabulistycznej. Zwracał uwagę na tę jego stronę osobowości już w początkach 1902 r. nieznany z nazwiska dziennikarz „Słowa Polskiego”, który po przeprowadzeniu wywiadu z pisarzem oświadczył: „Reymont uważa świat swej fantazji za rzeczywistszy, nieskończenie ważniejszy, niż wszystkie efemerydy życiowe”². Z mocą podkreślało tę skłonność autora Chłopów wielu historyków literatury. Kazimierz Wyka w szkicu Od Rejmenta do Reymonta, po porównaniu zgromadzonych materiałów do biografii pisarza z jego wersją wydarzeń, oświadczał:

Sam pisarz parokrotnie spisywał swoją biografię osobistą, fantazjując przy tym, koloryzując, a w potrzebie przemilczając. Do cech jego osobowości należała bowiem umiejętność tworzenia fabuł w części urojonych, w części realnych, w które sam pisarz w chwili ich tworzenia głęboko wierzył³.

Obserwacja ta, wytrawnego badacza życia i twórczości Reymonta, w pełni odnosi się także i do przywołanego wyżej świadectwa pisarza o okolicznościach powstawania Chłopów. Okazuje się, że pięknie skomponowana przez autora legenda

0 powstaniu tego dzieła nie we wszystkim odpowiada prawdzie. Zasadnicze jej wątki są zapewne prawdziwe, ich układ jednak, a także interpretacja, od prawdy tej znacznie odbiegają.

W pierwszym rzędzie wątpliwość budzi mocno eksponowana przez Reymonta sprawa powiązania genezy Chłopów z lekturą Ziemi Zoli. Brak jakichkolwiek dowodów potwierdzających fakt przeczytania przez Reymonta dzieła Zoli. Wprawdzie w r. 1887 „Przegląd Tygodniowy” ogłosił kilka odcinków tej powieści, redakcja szybko jednak zrezygnowała z kontynuowania przedsięwzięcia. Z drugiej strony trudno przypuścić, by mieszkający na-ówczas w Wolbórce Reymont miał dostęp do tego pisma. Pełny

1 jedyny dotychczas polski przekład utworu Zoli — pióra Róży Centnerszwerowej — ukazał się dopiero w r. 1930. Trzeba zatem wykluczyć możliwość przeczytania przez Reymonta Ziemi w języku polskim. Czyżby zatem poznał on dzieło francuskiego naturalisty w oryginale? Należy wątpić. Lorentowicz twierdzi, że autor Chłopów nigdy nie nauczył się języka francuskiego. Obserwację tę potwierdzają odnalezione ostatnio — przez piszącego te słowa — w Paryżu listy Reymonta do Zygmunta Lubicz-Zaleskiego. Lektura ich pozwala stwierdzić, że nawet w r. 1925, po spędzeniu we Francji wielu lat, Reymont nie był w stanie napisać po francusku krótkiego przemówienia, jakie miał wygłosić w czasie uroczystego bankietu, wydanego na jego cześć w Paryżu! Czy zatem czytał Ziemię? Najprawdopodobniej nie. Zapewne jednak znał jej treść: wszak w drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych corocznie spędzał po kilka miesięcy w domu dr. Gierszyńskiego w Ouarville, w okolicy, w której Zola umiejscowił akcję swej powieści. Wolno sądzić, że w domu Gierszyńskich, w którym zbierała się często liczna kolonia literatów i malarzy polskich z Paryża, toczono rozmowy

Jw.

U Władysława St. Reymonta, „Słowo Polskie” 1902, nr 90 (23 II).

K. Wyka, Od Rejmenta do Reymonta [w:] Reymont, czyli ucieczka do życia, jw., s. 6.