W trójkącie, którego wierzchołki stanowią: świat interesów chausee cPAntin, rezydencja państwa Dambreuse), świat sztuki jj artystów sukcesu (V, Faubourg Montmartre, ze Sztuką stosowanąl Amoux i kolejnymi siedzibami Rozanety) oraz dzielnica studenci (II, „Quartier latin” - dzielnica łacińska, początkowe miejsce pobytu) Fryderyka oraz Martinona), można rozpoznać, w rzeczy samej,; przestrzeń społeczną Szkoły uczućŚwiat ten jako całość jest; obiektywnie określony przez relację opozycji — nigdy nie wspomnianą bezpośrednio w dziele - z jednej strony względem wielkiej; dawnej arystokracji z „Faubourg Saint-Germain” (III), często wspominanej przez Balzaca, zaś całkowicie nieobecnej w Szkole uczuć, z drugiej strony natomiast - względem „ludu” (I); te dzielnice Paryża, ! które były miejscem najważniejszych wypadków rewolucyjnych wj r. 1848 nie są wspomniane w powieści (opis pierwszych zajść w „Quartier latin” (SU 28-29) oraz niepokojów w Palais-Royal dotyczy za każdym razem dzielnic stale przywoływanych w utworze). Dussardier, jedyny przedstawiciel „ludu” w powieści, pracuje początkowo przy ulicy de Clery1 2. W tej dzielnicy osiedla się również Fryderyk po przyjeździe z Nogent (ulica du Coq-IIeron).
„Ouartier latin”, dzielnica studiów oraz „wchodzenia w życie” to siedziba studentów"oraz gryzetek, których obraz społeczny właśnie wówczas zaczynał się kształtować (szczególnie dzięki Contes et Nou-
I
i
■■i
I
Przestrzeń Szkoły uczuć
\i
li
Ten dopisek, przygotowany i dyskutowany na seminarium ze społecznej historii sztuki i literatury w Ecole normale superieure (1973), został zredagowany we współpracy z J.-C. Chamboredonem i M. Kajmanem.
Na skopiowanym tu planie Paryża z r. 1846 linie ciągłe ze strzałkami przedstawiają trajektorie głównych bohaterów, których imiona zostały umieszczone w miejscach ich zamieszkania. Linia przerywana biegnąca z północy na południe ukazuje granice strefy zajętej przez powstańców z r. 1848 i została wyznaczona na podstawie pracy C. Simona Paris de 1300 a 1900, Paris, Plon et Nourrit, 1900-1901.