CCF20140225012

30 HEN11YK PODBIELSKI

golnie bliskie są mu socjologiczne teorie mitu E. Durkheima, B. Malinowskiego i Ł. Lćvy-Bruhla. W oparciu _;o. ich ustalenia i zgromadzony przez etnologów materiał faktograficzny dąży do wyjaśnienia religijnej natury mitu i jego funkcji w religii pierwotnej. W zakres swych studiów włącza jednocześnie bogaty materiaFTnitologiczny wielkich cywilizacji starożytnych: Egiptu, Babilonii, Asyrii, Grecji oraz Indii, których kultura i religia jest mu szczególnie bliska i najlepiej znana. Opierając się na tak bogatym i różnorodnym materiale porównawczym pragnie zarazem zastosować metodę integrującą wszystkie badane elementy. Przez fenomenologię próbuje dotrzeć do istoty i struktury mitu jako fenomenu religijnego, przez historię zjawisk religijnych odkryć znaczenie mitu w różnych kulturach i w różnych epokach historycznych. Jako historyk religii usiłuje również odtworzyć pewne sytuacje kultowe i funkcje „sacrum” w życiu jednostkowym i społecznym.    *

M. Eliade definiuje mit jako opowieść świętą, której przedmiotem jest jakieś wydarzenie, jakie miało miejsce w czasie pierwotnym, u samych początków danej rzeczywistości. Mit opowiada i wyjawia, w jaki sposób dzięki interwencji „bytów nadprzyrodzonych” dana rzeczywistość zaczęła istnieć, niezależnie, czy to jest rzeczywistość totalna, czy tylko jakiś jej fragment, jak: wyspa, roślina, instytucja społeczna, obyczaj, czy nawet sposób bycia. Jest to więc zawsze opowiadanie o jakimś stworzeniu. Dor tyczy zatem realnie istniejące! rzeczywistości. Bohaterami mitu są przeważnie istoty nadprzyrodzone. Mity odsłaniają ich moc stwarzania i świe-' tość oraz wzorczy charakter ich czynów. W sumie, mity przedstawiają różnorodne, często dramatyczne „wtargnięcie” sacrum, które jest uzasadnieniem realności i istnienia wszechrzeczy⁷¹. „Poznając mity, człowiek pierwotny poznaje pochodzenie rzeczywistości i w ten sposób znajduje dla niej uzsadnienie. Poznawanie mitu nie ma charakteru zewnętrznego, abstrakcyjnego, jest to poznanie przeżywane rytualnie, podczas uroczystej recytacji mitu, bądź przez rytualne ceremonie, dla których mit stanowi potwierdzenie. Przeżywanie mitu ma charakter doświadczenia religijnego, w którym człowiek jednoczy się z czasem pierwotnym i uczestniczy w dziele stworzenia. Nie chodzi w tym wypadku o przypomnienie wydarzeń mitycznych, lecz o ich powtórzenie i osobiste niejako przeżycie⁷². Mit i rytuał spełnia przede wszystkim funkcję sankcjonującą realność świata. W oczach człowieka pierwotnego świat i sam człowiek został bowiem ukonstytuowany przez wydarzenia, o których opowiada mit, jest rezultatem wydarzeń mitycznych, które miały miejsce u „początków” rzeczywistości. Reaktualizowanie tych początków poprzez opowiadanie mitycz-

¹¹ Aspects du Mythe. Paris 1971 s. 15. ⁷² Tamże s. 31.

ne i rytuał staje się równoznaczne z pierwotnym aktem stwórczym, dzięki któremu świat istnieje. Wyznacznikiem gatunkowym mitu, wyróżniającym go od innych rodzajów opowieści, jest przecie wszystkim fakt, że mit jawi się jako „opowieść święta, prawdziwa i wzorcza”.

W ujęciu M. Eliadego myślenie mityczne różni się od myślenia koncepcyjnego przede wszystkim^vodmiennyra_Tj)Q:jecienk <pagu i ^przestrzeni. Myślenie koncepcyjne jest pozaczasowe, mTt natomiast jest osadzony w cza-sie-.- Czas mityczny jłje miesza sie jednak nigdy z naszym czasęir) chronologicznym, historycznym, czy, astronomicznym. Określają go formuły:

• „niegdyś”, „na początku”, „na końcu świata”. Wydarzenie mityczne ma miejsce „w czasie pierwotnym”, „w czasie, gdy nie było jeszcze czasu”, jak mówi australijska formuła. Za każdym razem, gdy przez rytuał naśla-duje się pierwotny, archetypowy czyn boga lub przodka niszczy się czas historyczny i wchodzi się w czas mityczny, Człowięk pierwotny zna wprawdzTe^iągłość czasową, trwanie w czasie, lecz traktuje to jako utratę pierwiastka wiecznego i nadprzyrodzonego (mana), jako degradację onto-logiczną; odczuwa lęk przed czasem historycznym i dlatego chce go zniweczyć i umieścić się „in illo tempore”, w świecić „wieczności”, który stanowi podstawę również dla samgo trwania. Mit leplf odnową tego czasu,

jego odzyskaniem i jego aktualizacją. ^____- —T

Podobnie przedstawia się sprawa_ forzęgtjggoi „mitycznej). Wszelka budowla: świątynia, pałac, centrum totemiczne, cTom miesżkalny, opiera się na objawieniu pierwotnym i stanowi niejako powtórzenie tego wszystkiego, co^-miało miejsce w czasie mitycznym. Ołtarz i sanktuarium są wyłącznie rekonstrukcją archetypowego modelu „centrum świata”. Zresztą każda nowa budowla niezależnie od jej charakteru i przeznaczenia jest jedynie rekonstrukcją i -powtórzeniem świata pierwotnego. W myśleniu mitycznym odnajdujemy zawsze potrzebę człowieka pierwotnego i jego tęsk-' - notę~ao urzeczywistniania archetypu rajskiej przestrzeni "! “odrodzonego czasu.

„ Każdy obrzęd jest aktualizacją mitu, co nie oznacza, że niekiedy w sensie historycznym mit może pojawić się później niż rytuał, jako jego uzasadnienie. Porządek chronologiczny nie określą jednak w tym wypadku porządku strukturalnego. Strukturalnie mit zawsze jest pierwszy. Rytuał bowiem jest powtórzeniem"jego akcji.

l M. Eliade wykazuje, że mit nie ma charakteru spekulatywnego. Na-v wet-tzw- mity etiologiczne, któi-ych główną funkcją według tradycyjnego ujęcia miało być wyjaśnianie różnego rodzaju zjawisk natury, w zasadzie niczego nie wyjaśniają. Nastąpiło tu tylko błędne pomieszanie zasady . przyczynowości z egzemplarycznym charakterem mitu. Mit etiologiczny nie jest bowiem oparty o zasadę naiwnej i błędnej najczęściej przyczynowości. Przez swe opowiadanie chce on tylko przypomnieć „precedens”,