CCI00006

Rozdział I

USTRÓJ POLITYCZNY WIELKIEJ BRYTANII

I. EWOLUCJA USTROJU POLITYCZNEGO

Jedną z charakterystycznych cech ustroju politycznego Wielkiej Brytanii jest nieprzerwany rozwój urządzeń politycznych dokonywany z zadziwiającą ciągłością. Nie są to dzieje burzenia starego i budowania nowego ustroju, lecz raczej historia nieuchwytnych modyfikacji, bardzo powolnych zmian. Łatwo można stwierdzić poważne różnice pomiędzy ustrojem politycznym jednej epoki i następnej, oddalonej od niej o jeden bądź kilka wieków, trudno natomiast wykryć zmiany przy porównaniu okresów dwóch najbliższych pokoleń. Rzadko bowiem można wskazać dokładną datę zmian, wszystko dzieje się „około” tego lub owego roku albo nawet „w ciągu” tego czy innego panowania.

Można jednak, opierając się na kryterium kształtowania i ewolucji systemu parlamentarnego, dokonać periodyzacji ustroju politycznego Wielkiej Brytanii, wyróżniając w nim następujące okresy: 1) okres kształtowania się reprezentacji ogólnonarodowej, w którym następuje oddzielenie się parlamentu od władzy królewskiej, zakończony w w. XVI ustanowieniem pewnej równowagi między władzą ustawodawczą a wykonawczą; 2) okres walki parlamentu z monarchią, uwieńczony ukształtowaniem się podstaw systemu parlamentarnego (epoka Stuartów); 3) okres umacniania się systemu parlamentarno-gabinetowego w wieku XVIII i pierwszej połowie wieku XIX i wreszcie 4) czasy najnowsze, których cechą charakterystyczną staje się dominacja egzekutywy (gabinetu i premiera) nad legislatywą.

1. Początków brytyjskiego parlamentaryzmu szukać można już w wieku XH, u schyłku dynastii normandzkiej i zarania Plantagenetów, w ówczesnym ośrodku życia publicznego, jakim był dwór królewski - Caria Regis i zgromadzenie wasali przy boku królewskim. Zgromadzenie wasali przybierało różną formę: mogło to być zgromadzenie najbliższych doradców Korony, czyli Rada Zwykła - Concilium Ordinarim, zgromadzenie króla i baronów królestwa tworzących Wielką Radę - Magnum Concilium, w której od r. 1215 zasiadali arcybiskupi, opaci, baronowie i hrabiowie królestwa. Z czasem skład jej został poszerzony o przedstawicieli rycerstwa, miast i miasteczek, dając początek późniejszej reprezentacji narodu - parlamentowi.

W tym też mniej więcej czasie, za panowania Henryka III (1216-1272), została po raz pierwszy użyta w Anglii nazwa „parlament”. Parlamentum, czyli ..sklep z gadaniną”, jak tłumaczyli jedni, lub „konferowanie”, jak trafniej można by tłumaczyć, nie zawierał wówczas w sobie jakiejś idei wyboru lub przedstawicielstwa ani też nie oznaczał koniecznie zgromadzenia prawodawczego lub