chalmers0077

79

Podnoszenie stopnia falsyfikalności

zmodyfikowana teoria nie miała żadnych nowych sprawdzalnych konsekwencji i falsyfikacjonista byłby jej nie przyjął. Poirytowany Galileusz wykazał niepoprawność propozycji konkurenta w bardzo przemyślny sposób. Ogłosił mianowicie, że jest gotów przyjąć istnienie niewidzialnej i niewykrywalnej substancji na Księżycu, ale twierdził, że substancja ta jest rozłożona na powierzchni Księżyca zupełnie inaczej, niż twierdził jego oponent; miała ona być zgromadzona na górach w taki sposób, że w rzeczywistości były one znacznie wyższe, niż to było widać przez teleskop. Dzięki temu Galileuszowi udało się przechytrzyć jego przeciwnika w bezowocnej grze chwytów ad hoc, mających na celu zabezpieczenie teorii.

Oto przykład hipotezy posiadającej możliwe cechy ad hoc, zaczerpnięte z historii nauki. Przed Lavoisierem powszechnie przyjmowaną teorią spalania była teoria flogistonu. Według tej teorii flogiston jest wydzielany przez substancje podczas spalania. Teoria ta została zagrożona, gdy odkryto, że wiele substancji po spaleniu zyskuje na wadze. Jednym ze sposobów uniknięcia falsyfikacji była sugestia, że flogiston posiada ujemną masę. Hipotezę tę można sprawdzać poprzez ważenie substancji przed i po spaleniu, co oznacza, że jest hipotezą ad hoc. Nie prowadziła ona do żadnych nowych sprawdzianów.

Modyfikacje teorii, mające na celu pokonanie jakiejś trudności, nie muszą być modyfikacjami ad hoc. Istnieją przykłady modyfikacji, które nie są ad hoc i które falsyfikacjonista może zaakceptować.

Powróćmy do falsyfikacji twierdzenia: „Chleb jest pożywny”, i zobaczmy, czy można je zmodyfikować w akceptowalny sposób. Jednym ze sposobów na to byłoby zastąpienie pierwotnej, sfalsyfiko-wanej teorii twierdzeniem, że „Wszelki chleb jest pożywny z wyjątkiem chleba wypieczonego z pszenicy, która jest zanieczyszczona określonym rodzajem grzyba”. (Twierdzenie to należałoby uzupełnić wskazaniem na rodzaj grzyba oraz niektórych jego własności). Nie jest to teoria zmodyfikowana ad hoc, ponieważ prowadzi do nowych sprawdzianów. Jest ona niezależnie sprawdzalna, by posłużyć się terminem Poppera.¹ Możliwe sprawdziany obejmowałyby sprawdza-

1

Por. np. K. R. Popper, „The Aim of Science” w jego Objecthe Knowledge, Oxford University Press, Oxford 1972, ss. 191—205, zwłaszcza s. 193.