CIMG4132

również swoiste reakcje przedwwirusowe o zasadniczym znaczeniu dla organizmu, jak działanie przeciwciał zobojętniających wirusa pozakomórkowo i w pierwszych fazach zakażenia (blokowanie adsorpcji, odpłaszczenia), rozpuszczanie zakażonych wirusem komórek o genetycznej antygenowej ekspresji przy współudziale komplementu, swoiste niszczenie takich komórek przez uczulone przeciwciałami komórki cytotoksyczne; wszelkie obserwowane przejawy czynnej obrony organizmu, o których jest mowa w dalszej części niniejszego rozdziału.

Szczególnie cennych dowodów pośrednich lub bezpośrednich dostarczyły badania na zwierzętach oraz w zakresie zgodności tkankowej, dla których również wirusy okazały się bardzo przydatnym czynnikiem, pomocnym do zdefiniowania czynności genów głównego systemu zgodności tkankowej, a zwłaszcza tzw. białek I klasy.

Pod kontrolą genetyczną znajduje się również synteza immunoglobulin. W warunkach doświadczalnych ustalono liczebność i umiejscowienie genów kodujących poszczególne składowe łańcuchy przeciwciał.

Należy jeszcze podkreślić, że rola czynników genetycznych w zakażeniach wirusowych wykazuje liczne analogie z ich znaczeniem w reakcjach na zakażenie bakteriami, a także na modelowe czynniki syntetyczne. Stąd wzajemna komplementamość wyników badań genetycznego zróżnicowania i warunkowania wirusów, bakterii i innych drobnoustrojów, jak i organizmów wyższych. Dopiero .całość nagromadzonych informacji może stworzyć pełny obraz uwarunkowań immunologicznych, w tym w zakażeniach wirusowych.

REAKCJE PRZECIWWIRUSOWE

Istnieją w zasadzie dwa typy reakcji immunologicznych ujawniające się w zakażeniu wirusowym organizmu. Zróżnicowanie w różnych zakażeniach determinowane jest w znacznym stopniu specyfiką określonego wirusa, wtórnie zaś - zróżnicowaniem osobniczym zakażonego organizmu. Te dwa typy reakcji to:

1)    bumoralna: synteza i uwalnianie przez komórkę immunokompetentną przeciwciał (do krwi i innych płynów ustrojowych), których głównymi (ale nie jedynymi) funkcjami obronnymi jest zobojętnianie wirusa i współudział w mechanizmach typu komórkowego;

2)    komórkowa: oparta na działaniu nieswoistych komórek NK („natural killer”), działaniu cytotoksycznych limfocytów, w tym zależnych od obecności przeciwciał; oznacza to obecność limfocytów również aktywnych w stosunku do komórek odtwarzających wirusa i z antygenową ekspresją wirusa; innym czynnikiem są interferony o zróżnicowanym działaniu.

Znaczenie tych mechanizmów w zakażeniach wirusowych jest zróżnicowane. Tabela 16 ilustruje ich znaczenie przed pierwszą ekspozycją (pierwotnym zakażeniem): udział w likwidacji takiego zakażenia, udział w zwalczaniu form przewlekłego zakażenia. Oczywiście jest to schemat uproszczony, lecz zarazem stanowiący określone wskazówki dla immunoprofilaktyki i immunoterapii (wkroczenie ze szczepieniami, biernym uodpornieniem), o czym będzie mowa w rozdziale nt. immunizacji czynnej i biernej.

Tabela 16. Znaczenie reakcji odpornościowych w zakażeniach wirusowych

Odporność humoralna	Odporność komórkowa
Odporność na pierwotne zakażenie niemal wszystkimi wirusami Podstawowy udział w likwidacji pierwotnego zakażenia w większości zakażeń wirusowych Brak działania lub nieznaczne w stanach zakażeń utajonych	Brak działania lub ograniczone | w zakażeniach pierwotnych Udział w likwidacji pierwotnego 1 zakażenia w nielicznych zakaże- 1 ni ach (np. pokswirusami i her- 1 pes wiru sami) Istotny udział w odporności 1 w zakażeniach utajonych

Istnieją poglądy, że mechanizmy określane jako komórkowe (cell-mediated) odgrywają nawet istotniejszą rolę w zwalczaniu zakażeń wirusowych, w ich eliminacji i/lub niedopuszczeniu do rozwoju choroby, niż klasyczne mechanizmy humoralne, rozumiane jako bezpośrednie działanie przeciwciał na wirusy.

Zarówno jeden typ, jak i drugi typ odporności de facto bierze początek w komórce, a przynajmniej jest związany z obecnością komórki immunologicznie kompetentnej. Podział ma charakter w znacznym stopniu umowny, lecz ułatwia wyodrębnienie określonych mechanizmów obronnych organizmów i ocenę ich znaczenia nie tylko dla oceny wartości i skuteczności w określonym zakażeniu wirusowym, lecz także wykorzystanie do bezpośrednich celów lekarskich, jakimi są rozpoznawanie i prognozowanie zakażeń zarówno indywidualnych, jak i obejmujących więcej osób, a także dla prac i zastosowania ich wyników w szerokim pojęciu.

Należy jednak pamiętać, że procesy odpornościowe zachodzące w organizmie są zróżnicowane, a także mogą ulegać dalszym odchyleniom spowodowanym działaniem wirusów lub innych równocześnie występujących czynników na immunologicznie kompetentne komórki organizmu. Ponadto różne typy reakcji immunologicznych na określony bodziec (w tym przypadku wirus) mogą wzajemnie na siebie oddziaływać, np. przez powstające kompleksy anty-gen-przeciwciało, reakcje idiotypowe, działanie mediatorów i modulatorów. Wreszcie, o czym będzie mowa dalej (interleukiny), są czynniki immunologiczne o dowiedzionym działaniu przeciwwirusowym, które mogą zarazem działać jako wspomagające (adiuwantnie) na immunogenne epitopy wirusa, ale i są sytuacje, kiedy przeciwciała akceptowane jako zdefiniowany czynnik prze-ciwwirusowy stają się stymulatorami zakażenia wirusowego (tzw. fenomen ADE = antibody dependent enhancment of virus infection = podwyższenie zakażenia wirusowego zależne od przeciwciał), co opisywano pierwotnie głównie z arbowirusami, obecnie znane jest w odniesieniu do wielu wirusów z różnych rodzin taksonomicznych.

ODPORNOŚĆ HUMORALNA

Pod pojęciem przeciwwirusowej odporności humoralnej przyjmuje się odporność uwarunkowaną obecnością przeciwciał zdolnych do określonej reakcji

129