Drzewo życia1

wschodnich, w niektórych formułach magicznych i zaklęciach oho świętych umieszczano na szczycie potężnej góry znajdującej sit; na wyspie, pośród „światowego nccHiui", uważanego zu „tuniki; wszystkich rnórz”. Wydaje się, że ten królico zarysowany ohruz Jest swoistym modelem świata. Górę usytuowani) w środku wyspy zastępuje nieraz drzewo (dąb) rosnące na kamieniu, Oba warianty mają identyczne znaczenie —- symbolizują środek świata, gdzie rośnie drzewo lub wznosi się góra kosmiczna.

Centrum świata Jest obszarem przenikania się wszystkich stref kosmicznych. Wyznaczające je drzewo sięga wierzchołkiem nieba, korzeniami zaś podziemi, podobnie jak góra, która szczytem dotyka strefy niebieskiej, a podstawą osadzona jest w głębi ziemi. Drzewo i góra nie były oczywiście umieszczane w środku świata równocześnie. Można sądzić, że ongiś na obszarach nizinnych dominowała lub znana była wyłącznie koncepcja drzewa kosmicznego, a dopiero później, w miarę wzrostu wiedzy o świecie wśród ludności wiejskiej, obie idee uległy przemieszaniu, prowadząc niejednokrotnie do utożsamienia drzewa z górą. Będziemy mieli jeszcze okazję wrócić do tego problemu. W tej chwili ważny jest fakt, że na szczycie góry kosmicznej umieszczano św. Michała lub św. Eliasza, przez co oni sami — przebywając w środku świata — nabierali własności tej strefy. Byli postaciami jednoczącymi cechy opozycyjne, podobnie jak Żmij.

Musimy w tym miejscu skomplikować nasze rozważania. Nie tylko Żmij był istotą dwoistą. Tak samo rzecz się miała z jego śmiertelnymi wrogami 5— smokami. Jak Żmija wyobrażano sobie w postaci ptaka.z wężowym ogonem, tak smoka jako wężopodobnego potwora obdarzonego nadto skrzydłami. Niemniej jednak u jednego dominują wyraźnie cechy ptasie — nie-

54