Drzewo życia8

różnorodności nazw, podobnie jak w wypadku demonów wodnych, dość łatwo ustalić cechy wspólne dla całej grupy tych istot:

Przeważnie (...] jest on [demon domowy] niewidzialny i niepostrzeżenie dla domowników przebywa bądź u pieca, bądź na strychu, chodzi też po zagrodzie, stajniach, oborach itd. Opiekuje się bydłem [...]. Wieczorem nie wylewają wieśniacy brudnej wody na dworze przy chacie, by go czasem nie oblać. Wierzy się ogólnie, że sporzy w chacie, przy czym dopuszcza się nawet kradzieży w cudzych zagrodach. Jeśli się z nim dobrze obchodzić i karmić go jak należy, tedy w ogóle jak najlepiej współżyje z domownikami: pracuje dla nich, cieszy się ich szczęściem, smuci ich smutkiem, ostrzega przed wszelkim niebezpieczeństwem.

Wspomnieliśmy, że pochodzenie demonów domowych jest tłumaczone na terenie Polski niezbyt jasno, z wyjątkiem może Śląska, gdzie ich nazwa — duszyczki lub bożątka — mówi sama za siebie. Przytoczona za K. Moszyńskim charakterystyka ukazuje je jako swego rodzaju duchy opiekuńcze poszczególnych rodzin, duchy co znakomitszych zmarłych przodków. Potwierdzają to wierzenia z naszego najbliższego sąsiedztwa, z Wielkorusi i Białorusi.

Domowy (duch) mieszka zwykle w kleci („w komorze”, a według niektórych danych — pod piecem) i wychodzi stamtąd tylko na „dziady”, aby wziąć udział w ogólnej wieczerzy (lub mówiąc ściślej, by ją rozpocząć i nieledwie pobłogosławić). Przy tym bardzo go honorują i okazują mu wielkie poważanie: drogę od komory do stołu zaściela się białym płótnem, jedzeniem częstuje się go jak najlepszym, głównie mlekiem.⁵⁴

Obserwacje poczynione na Polesiu, gdzie demona nazywano „damawikiem”, świadczą, że był on nie tylko

⁵⁰ K. Moszyński: Kultura ludowa Słowian. Warszawa 1968 t. 2, cz. 1, s. 663.

131