DSC00622 (7)

862

LUTERAŃSKA LITURGIA

Cały nacisk w liturgii położono na przepowiadanie. W Formula missae et communionis (1523) i Deutsche Messe (1526) Luter podał'trzy formy lit. mszalnej: 1) świąteczną; 2) niedzielną: 3) w grupach. Pierwsza forma (łacińska) miała kultywować bogactwo muzyczne i liturgiczne Kościoła. Druga - dla ludu - uwypuklała cel katechetyczny (pedagogizacja), dojrzewanie w wierze: nie ma Mszy bez kazania. Aby poszerzyć elementy kerygmatyczne, Luter podał parafrazę Pater nas ter. Trzecia forma w znacznej mierze zezwalała na spontaniczność. Bucer uważał, że grupy uczestniczące w trzeciej formie liturgii ulegały pietyzmowi. Zwykle mówi się o dwóch typach Mszy (I. Pahl). W praktyce oznaczało to wydłużenie liturgii.

Liturgia wg Lutra skupia się na słowie Bożym przepowiadanym w Ewangelii, proklamowanym w Kościele. To słowo kieruje liturgią. Przepowiadanie otwiera słowo dla wiernych, by zachęcić ich do posłuszeństwa woli Boga i służby bliźniemu. Kantyki są przedłużeniem przepowiadania, śpiew traktuje się jako inny sposób przepowiadania słowa. Luter osobiście skomponował wiele tekstów i melodii i wydał je w 1529. Troska o zachowanie w Mszy przede wszystkim elementów biblijnych sprawiła, że z Kanonu pozostały niemal tylko słowa ustanowienia, które Luter nazwał contpendium Evangelii. Koncentrowano się na ich wypowiedzeniu, a następnie na spożyciu darów Uczty, tak że całe działanie określano jako Dermung (od łac. terminare — określać, stanowić, konsekrować), u T. Muntzera - Termung. Oprócz wspólnie sprawowanej Wieczerzy Pańskiej zachowano jedyny formularz sprawowania Wieczerzy dla chorych (mocno skrócona forma). Mszę określano m.in. jako: evangelische Messe, deutsche Messe, evangelische deutsche Messe; Wieczerza — niem. Abendmahl, Nachtmahl; ang. The Lord’s Supper, franc. La sainte Cene (nie odwoływano się do słowa „Eucharystia”, dopiero w Dokumencie z Limy). Oprócz Wieczerzy rozwinęły się specjalne formy liturgii: Pradikantengottesdienst (lit. przepowiadania) i Feier Gemeindekommunion (wspólna Komunia św.). Opublikowanie przez Lutra Formula missae et communionis (1523) poprzedziły inne wydania, np. Evangelische Messe (1522) K. Kantza z Nórdlingen.

Luter, zachowując w części wstępnej i lit. słowa elementy lit. łacińskiej, zrezygnował z ofertorium (mały Kanon), z dużego Kanonu pozostawił tylko słowa ustanowienia, a z dalszej części Pater noster; w Deutsche Messe wprowadził pewne zmiany. W tym samym czasie powstają regionalne czy ponadregionalne ordo sprawowania liturgii: w Burgenhagen (do dziś w pn. Niemczech, Braunschweig), 1526; Meklemburgii, 1540; Norymberdze, 1523; Strasburgu, 1526; ten ostatni wywarł wpływ na Kalwina, a także na angłikanizm. Dwa spośród ordo znalazły szczególny oddźwięk: T. Muntzera Deutsche evangelische Messe (1524) oraz Zwingłiego Akt hm oder Brauch des Nachtmahls (1525).

W ślad za reformą Mszy poszła odnowa sakramentów chrztu (1523 i 1526), małżeństwa (1529) i święceń (1535). Krytyka obrzędu poświęcenia oleju przez biskupa spowodowała, że bierzmowanie i namaszczenie poszły w zapomnienie. Jako bierzmowanie traktowano dopuszczenie do Pierwszej Komunii. Sakrament pokuty Luter osobiście cenił, szybko jednak przyjęto ogólną formułę rozgrzeszenia.

XVII i XVIII w. charakteryzowały się licznymi wydaniami Agend (Ordo). Ogólnie mówiąc, kierunek wyznaczała „budująca” liturgia, w której znajdował pożywkę pietyzm. Celebracja liturgii znacznie się wydłużała. Trwała do trzech godzin: pierwszą godzinę zajmowała lit. wstępna, muzyka kościelna; drugą godzinę