DSC00817

go czy Wiek dziecinny Kniaźnina, gdzie mówi się o szczęśliwych dziatkach:

■ Ust vub nie tali owagar Wytart okiem ayfi naga,

A tana dliwyu, co z t&twą rozkoszą Ręce unoszą.

Litera tara sentymentalna podejmowała również charakterystyczny dla całego Oświecenia polskiego motyw fctMłtrasfa^jjgtee^gg^g^ci i - ziej ^ tera/p-jej-CTpcri W nf&fSrS&fT'- pigaray lrlagyryc t yr^tfyffynp

ii' Krasickiego, Nąfuśzęwicza, realizował się on w micie przodków poczciwych, których czasy dostarczały wzorów postępowania — obywatelskiego, politycznego, moralnego. U poetów sentymentalnych zaś chodziło o ewokowanie atmosfory preeszłoścLjar, swoistym emocjonalnym przybliżeni u. w perspektywie, osohiste i. dzięki Łtórejsama dawność staje się szczególną wartością. Atmosferę tę f perśpeKtywę dobrze egzempli-fikuje wiersz Karpińskiego Podróż z Dobiecka na Skażę. Uczestnicy opisanej tam turystycznej wycieczki przedstawieni zostali także w momencie oglądania starego cmentarzyska. Bohaterka:

twa z piasku ko$£ głowy człowieczej dobyło.

PrzybHkyusy słę ka niej, szukając miejscami.

To piszczel, o U spisę znalazła z kobrami,

Olo mes* jeszcze głową, oto jeszcze szczeki;!

Mok snretna myśl oUad i do naszych rzeką:

•O, szanujcie* to miejsce! szanujcie te kokctl Jak są białe! jak lekkie! znak to ich dawnoici.

Ta fkwk. wWkfch kiedy! rycerzirw siedlisko.

Pewnie te w boje ległym dała grobowisko".

Oto jakie refleksje wywołuje w opowiadającym ten •obraz;

Moke gdzie my siedzimy, lądy maiki stały,

Między trapem zrąbane syty poznawały.

Ta poznawszy swojego, urna ledwie żywą,

W zbolałe tłucze serce fqkS papędliwą.

i . . . |    ......ii

Ta gdy konia białego, na którym wysłała Swojego jedynaka, przypadkiem poznała,

Przy nim tarcza i szabla na lęku wisiały,

A po karku mu pełno kroi zaskorupiałej.

Rzuci się doń: „Otóż my razem sierotami”.

Ujęcia takie nie są także wolne od tendencji' moralizatorskich, ale sprawą zasadniczą pozostaje^-jednak kwestia przybliżenia przeszłości i ukazania jej nie- * powtarzalnej aury łączącej elementy podziwu i wzniosłości ze sferą intymności i emociL Dla • takiej wizji przeszłości nie były obojętne inspiracje i wzorce osja-niczne.

Nie aspirował natomiast sentymentalizm do sformułowania ogólniejszych sądów historiozoficznych i budowania na takiej podstawie własnej wizji historycznych przemian. Literatura sentymentalna ograniczała się do wydobycia kontrastu teraźniejszości i przeszło-ścń_ Działo się tak w stylizowanych powieściach Je-zierskiego, gdzie np. słowami Goworka określone zostały podstawy różnic czasu minionego i aktualnego:

Nie chcę pochlebiać sobie, ale zdaje mi się, xe w wieku dwunastym, w którym żyłem, więcej zażywana była prostota i szczerość nłżłt w waszym ośmnastym^m.

Utwory Jezierskiego, szczególnie zaś Rzepicha, matka królów, wniosły też sentymentalną reinterpretacie mitu Śarmaeji, dając obraz idyllicznego raju Sauna* tów,' "W klórynr śZL-zyyóliiJu Silnie zakorzenione były naturalne walory ludzkości:

Wtenczas, gdy insi świata mieszkańcy przewracają wnętranoł-ci ziemi, aby z wydobytych kamieni wysławiali dzieła zdumiewające rozum potomności, ty, ziemio Sarmatów, byłaś przybytkiem opuszczenia, ubóstwa, dzikości! Nie, nie można clą na-