CCI00122

106 Rzym II wiek n.e.

, chłopaki syn znanego mi obywatela. Pytam go: czy uczysz się?

-    A jakże - powiada.

-    A gdzie?

-    W Mediolanie.

-Jak to? nie tutaj?

Wtedy ojciec, który go sam przyprowadził i był przy rozmowie, a tak się dobrze złożyły, że sporo innych rodziców również przysłuchiwało się temu, ojciec tedy powiada: Ady tu wcale nie mamy nauczycieli!

- Jak to? wcale nie macie? Sądzę, że wy, rodzice, najbardziej musicie dbać o lo, by wasze dzieci kształciły się tutaj, w domu. Przecież w rodzinnym mieście czas im płynie przyjemniej, a pod okiem rodziców najlepiej będą pilnowane, wreszcie i koszta nauki najtaniej wypadną właśnie w domu. Toż tak łatwo możecie zebrać sumę, potrzebną na sprowadzenie nauczycieli i tylko niewiele dodać do lego, co wydajecie teraz na stancje, na podróże, na to wszystko, co drogo kosztuje - a drogo przecież wszystko kosztuje. Ostatecznie i Ja, jakkolwiek nie mam dzieci, chętnie dla naszego miasta, jak dla własnej córki lub maiki, gotów jestem pokryć trzecią część sumy, jaką uchwalicie na tę sprawę. Pokryłbym i cały len wydatek, ale obawiam się, żeby dar ten nie został niewłaściwie wyzyskany, jak się to często dzieje tam, gdzie nauczyciele są utrzymywani przez gminę¹. Temu można tylko tv len sposób zaradzić, żeby sami rodzice mieli prawo sprowadzania nauczycieli, a zarazem żeby ciążył na nich obowiązek sumiennego pilnowanie sprawy bodaj przez to, że muszą płacić; bowiem ci, co nie dbają o cudzy grosz, są dbali o swój własny i będą uważać, żeby pieniądze ich pobierał ktoś taki, co zasługuje na to. Zatem rozważcie i pomyślcie, i przyjmijcie moją radę, bo chcę być wam jak najbardziej pomocny. Nic lepszego nie zrobicie nad lo dla swoich dzieci, nic godniejszego dla swego miasta. Ci, co lulaj ujrzeli światło dzienne -tutaj leż będą się kształcić, a z pewnością już od najmłodszych lat nauczą się kochać i czcić swe rodzinne miasto. Życzę wam tedy, byście sprowadzili tak doskonałych nauczycieli, by nawet sąsiednie miasta zaczęły do was posyłać swoje dzieci i lak jak teraz wasze jadą do dalekich szkól, tak wkrótce żeby z innych miejsc zaczęły do was zjeżdżać się dzieci.

Tak olo ja roztrząsałem, a opowiadam ci to wszystko od początku, byś wiedział, jak będę ci obowiązany, jeżeli spełnisz, o co cię poproszę. Otóż bardzo cię proszę, i jest to dla mnie rzeczą ważną, byś z grona tych wszystkich młodych uczonych, którzy ciebie odwiedzają i składają ci hołd, wybrał takich, których moglibyśmy powołać do nas na nauczycieli; pod tym jednak warunkiem to uczyń, że to nie ja icli powołuję. Pozostawiam dla tutejszych rodziców wolny wybór: niech osądzą, niech umówią - dla siebie będę miał tylko troskę i wydatki. Zatem, o ile masz kogoś godnego zaufania, niech jedzie do nas z całą dobrą wolą. Żegnaj.

przełożył M. Popławski

8. Porównuj zastrzeżenia w tekście o fuiulucji Polytlirosn na s. 102 (przyp. red.).

POGLĄDY PEDAGOGICZNE KWINTYLIANA

Zamieszczone fragmenty pochodzą z najwybitniejszego pedagogicznego traktatu starożytnego Rzymu, a mianowicie z obszernego dzielą Marka Fabiusza K w i n t y I i a n a (ok. 35 - ok. 95 r. n.e.) Kształcenie mówcy (Instllutionis oratoriae libri XII), mało znanego w starożytności, ale za to od początków XV wieku bardzo popularnego w pedagogice europejskiej (m.in.: Szymon Marycjusz, Erazm Gliczner, Jan Amos Komeński, Ludwik Vives, Erazm z Rotterdamu). Jest to traktat poświęcony wykształceniu i wychowaniu człowieka na doskonałego mówcę, który - w ujęciu Kwintyliana - miał nie tylko znać i władać sztuką oratorską, lecz być człowiekiem o prawym charakterze moralnym (v/r bonus) i o gruntownym wykształceniu literackim i rzeczowym. Taki "mówca" jest dla Kwintyliana ideałem obywatela o należytych walorach umysłowych i moralnych. Traktut Kwintyliana daje wgląd w system wykształcenia rzymskiego, zawiera też wiele praktycznych wskazówek wychowawczych i dydaktycznych. (Marcin Luter głosił: Ja w kałdym razie Kwintyliana przenoszę ponad wszystkich autorów, bo on jednocześnie i wychowuje, I naucza wymowy, czyli i język jego, i treść mają nadzwyczaj szczęśliwą wartość kształceniową.)

Przedruk według: M. Fabiusz Kwintylian Kształcenie mówcy. Księgi I, II i X. Przełożył i opracował Mieczysław Brożek. Wrocław 1951.

Tytuły rozdziałów dodane zostały przez tłumacza.

Źródło [32]

[IDEAŁ MÓWCY-OBYWATELA]

(Ks. I, Wstąp, 9-18)

(9) A celem naszym jest przedstawienie wykształcenia mówcy idealnego. Takim zaś może zostać jedynie człowiek moralnie dobry. Dlatego też wymagamy od naszego mówcy nie tylko wyjątkowych zdolności oratorskich, ale również wszelkich zalet charakteru. (10) Bo nie mogę się zgodzić na to, że zagadnienie moralności życia na_; leży pozostawić - jak niektórzy uważają - filozofom, skoro przecież człowiekiem owym, prawdziwym obywatelem, powołanym do kierowania sprawami publicznymi i prywatnymi, który mógłby rozważnie rządzić państwami, zasadzać. j.e na prawach, wyzwalać z błędów wyrokiem sądowym, jest naprawdę nie kto inny jak tylko mówca!

(11) Dlatego choć przyznam, że będę tu i ówdzie korzysta! z materiału, który bywa treścią ksiąg filozoficznych, słusznie jednak i po prawdzie mogę stać na stanowisku, że treść ta należy do naszego zadania i jest ściśle związana z nauką i sztuką wymowy. (12) Skoro bowiem na każdym kroku musi się w przemówieniach poruszać istotę sprawiedliwości, męstwa, umiarkowania i innych tym podobnych pojęć etycznych, tak że niełatwo można by znaleźć sprawę, w której by nie występowało takie czy inne zagadnienie z dziedziny etyki, i skoro to wszystko musi się przedstawić z pomocą tzw. łnventio, czyli krytycznego obmyślenia treści, oraz z pomocą tzw. elocutio, a więc artystycznego wysłowienia i stylu, to czyż można wątpić, że wszędzie, gdzie tylko potrzeba