DSC00818

Włć dzikim krojem, („J ale raczej ty byłaś 09odą prostoty Świętej i niewinnego życia [—]. Gdy w wielkich miastach wśrzód oświeconych narodów zatrudniał się dowcip poety wyrządzaniem widoków, gdzie sztuko gładkiego składu wiersza, złączonego z brzękiem muzyki, napiera się. bawić razem i uczyć obyczajów ludzi, podrażniając namiętnościom serca, J—J wtenczas prosty Sarmata dla swojej zabawy słuchał śpiewającego słowika, a na-śladując go w czadach serca 1 w podobieństwie głosu, przyłożywszy do ust fujarkę wydawał jej muzyką wyzwanie rozkoszy pod cnotliwym miłości związkiem ^m.

Problematyka opozycji natury i kultury realizowała • się także w motywie. przeciwstawienia norm społecznych i Draw świnie cywilizowanego ~ jednostce ludz-Mfty yTfmtimslnyTnf walcami 10 f czuciajt serca. Pozna-me siebie, zwrot ku wewnętrznym wartościom ludzkim ** to powtarzające się motywy opracowywane najczę-\ ściej w postaci programowych deklaracji lub dyskur- * sywnych rozważań. Karpiński pisał w rozprawce O szczęściu człowieka: „Rozyno nie szukaj daleko szczęśliwości! ona jest w tobie samej". Zaś w Rozmowie II. O człowieku, Jego wielkości i nikczemności (Rozmowy Platona...) stwierdzał: „Znaj siebie, a znać będziesz i inszych ludzi; oto wielka zasada towarzystwa" ***. Sprawa ta, obok innych typowych motywów sentymentalnych, jest osnową wiersza Spoko/-ność w domowej zaciszy, w którym poznanie własnej natury potraktowane jest jako główny cel zabiegów człowieka.

Kto chc«, niech pysznych pałaców trze progi,

Gwałtem dmąc się między ziemskie bogi,

Ja chcę zapomnieć w mej chatki kąciku,

Nie słyszeć świata śmiechów ani tyku.

Dwie na nim grają kapele.

Płaczę lub śmieją się wiele.

Nie biegnę próżnej żądzy za cieniami,

Rozumu mego zamknięty ścianami.

Tu mię wielkości blask nigdy nie strwoży,

. Ńi niedostatek myśli nic zuboży.

W wodzie znajdę smaczny trunek,

W płótnie miękkich szat gatunek.

...........4

» W tym stanie czekam śmierci me] w pokoju,

Za którą' goni rycerz w krwawym boju,

A rozum tylko temu rad przyznaję.

Co siebie pierwej, nim umrze, poznaje’.

Tego niewczesna śmierć grzebie.

Co wszystkich zna oprócz siebie ^m.

Tekst ten skupia też inne motywy literatury sentymentalnej. Obok tak częstego, a znanego z poezji staropolskiej, przeciwstawienia dworu i chąfei (chatka jest jednym częstych motywów słownych wierszy Jasińskiego, np. Do mych przyjaciół w mej chatce) _y sygnalizuje on oparcie stosunków międzyludzkich na kulcie wartości złudnych i pny^myrb Słowo „pozór'* jest kluczowym wyrazem poezji sentymentalnej, przea-stawiającej-mechanizmy świata społecznego. Jest ono znakiem odwrócenia w tym święcie naturalnego po-. rządku i odrzucenia autentycznych wartości. Przejawy „przewrotności świata" bywają prezentowane różnie. Tak jak w piosneczce Bardosa z Krakowiaków i Górali:

Świat srogi, świat .przewrotny.

Wszystko na opak idzie.

Kto niewart — pan stokrotny,

A człek poczciwy w biedzie **.

Lub tak jak w piosneczce Kokla z Henryka VI na łowach:

Bo tam, gdzie cenię pozory,

Tam szczerość niewiele nada.

Intryga idzie do góry,

A zasługa upada.

Ani clę rorum zaleci,

Ani cię cnoty wzbogacę,