CCF20090213012 (2)

Szaleniec więc nie mówi o Bogu wierzących, który zawsze był i zawsze będzie, ale raczej o tym, co Bóg reprezentował i znaczył dla jego kultury. Ten Bóg był wspólną wiarą w Boga, wiarą, która w dziewiętnastowiecznej Europie wygasała. Tam gdzie kiedyś był Bóg - w centrum wiedzy i znaczenia - teraz jest pustka. Zarówno nauka, jak i filozofia traktują Boga jako do nich nienależącego i człowiek staje się miarą wszechrzeczy.

My, ludzie Zachodu, zwracając się jeszcze bardziej w stronę przyrody i odwracając od tego, co nadprzyrodzone - „zabiliśmy” Boga naszych przodków. Niewierzący w przypowieści Nietzschego myślą, że poszukiwanie Boga jest raczej zabawne - tylko szaleniec zdaje sobie sprawę z niezwykłej powagi śmierci Boga. Nie żeby ją opłakiwał; w istocie nazywają „wielkim aktem”, ale prawdopodobnie aktem zbyt wielkim dla nas, dla morderców, do zniesienia. „Czy po to, aby okazać się jedynie jego godnym, nie powinniśmy sami stać się bogami?”¹.

To jest pytanie postawione w przypowieści Nietzschego, który w rzeczywistości czuł wstręt do metafizycznych spekulacji na temat zrozumiałości, natury i istnienia (lub nieistnienia) takich nadprzyrodzonych abstrakcji jak „Bóg”. Nie mógł kpić z Boga, ale miał dużo do powiedzenia na temat religii - w szczególności chrześcijaństwa. Religia, przez skupianie się na życiu wewnętrznym, jest dla niego w rzeczywistości rodzajem śmierci - odciąga nas od życia i prawdy, które są na tym świecie, a nie w jakiejś nadprzyrodzonej krainie nig-dy-nigdy.

Co więcej religia taka jak chrześcijaństwo, poza nauczaniem^ o Jezusie, podtrzymuje nietolerancję i konformizm, których Nietzsche szczególnie nienawidził. Wszystko, co stare, zwyczajowe, normatywne lub dogmatyczne - sądził - jest przeciwne życiu i godności. Ujawnia to, co nazywał „moralnością niewolnika”. W pewnym sensie, aby człowiek mógł żyć - musi „zabić” Boga - musi przezwyciężyć dogmaty, konformizm, przesądy i strach. Jest to niezbędny pierwszy krok na drodze stawania się, nie bogiem, ale „nad-człowiekiem” (Ubermensch) [patrz rozdział Nadczłowiek].

IDEE SPRZED STULECI: FILOZOFIA GRECKA

„Wszystko się zmienia z wyjątkiem samej zmiany”

Nie można dwa razy wejść do tej samej rzeki

Herakiit

Współcześni Heraklitowi Grecy nadali mu przydomek „Ponury” i mieli swoje powody. Herakiit (żył ok. 540-480 p.n.e.) był prawdopodobnie najbardziej proroczym spośród wszystkich myślicieli przed Sokratesem. Surowy i wyniosły, nieugięty w swoich poglądach, twierdził, że wszystkie rzeczy, tak dobre, jak złe, są niestałe.

Podobnie jak Tales z Miletu (ojciec greckiej filozofii), Herakiit sądził, że wszystko, co istnieje, powstało z jednego pratworzywa (gr. archć - początek), którym musi być jeden z czterech „żywiołów” - ziemia, powietrze, ogień i woda. Tales wybrał wodę, Hera-klit natomiast ogień. „Całością wszechrzeczy steruje błyskawica”² - tak brzmiała jego tajemnicza maksyma.

Świat, twierdził, jest jak płomień świecy: zawsze pozornie ten sam, ale nieustannie zmieniający się, jeśli chodzi o formę substancji. Co dziwne, że jego najsłynniejszy przykład tego paradoksu for-ma-substancja ma „wodny” charakter: „Nie można dwa razy wejść do tej samej rzeki”. Bo chociaż rzeka może się wydawać zawsze tą

27

1

Tamże.

2

Filozofia Starożytnej Grecji i Rzymu, J. Legowicz (red.)