DSC01620

*

WYKŁAD 5: KATEGORIE ESTETYCZNE

Kategorie estetyczne odnoszą się nie tylko do literatury, ale do wszelkich przedmiotów estetycznych. Podział kategorii:

-    pochodzące z antyku: piękno, tragizm, komizm, wzniosłość, patos

-    późniejsze* ironia, brżydota, wdzięk Różne epoki preferowały różne kategorie.

PIĘKNO

W rozumieniu najszerszym i najdawniejszym pojęcie piękna łączyło się nie tylko ze sprawami estetycznymi, ale i etycznymi (piękno moralne): „kalokagati ” - zasada mówiąca o triadzie: piękno, dobro, prawda, traktowanych łącznie. Z czasem pojęcie to ograniczono do płaszczyzny estetycznej - koncepcja najpowszechniejsza, a nawet zawężono do wymiaru wizualnego (piękne jest to, co pięknie wygląda).

Wielka teoria piękna (starożytność) - uznaje się, że piękno polega na proporcji części, właściwym układzie części w całości (malarstwo, architektura, rzeźba, muzyka). Koncepcja zapoczątkowana przez Pitagorejczyków. Piękno = proporcja (coś, co można ustalić liczbowo). Wynikało to z ich badań nad harmonią dźwięków, z czasem ta teoria objęła inne dziedziny (zakładali, że istotą natury i kosmosu jest liczba).

Inne nazwy: harmonia, zestrój, symetria. Wynika z badań nad harmonią sfer („muzyka sfer” -doskonała muzyka, w której tkwimy) 1 uporządkowanie i ład świata.

Krytyka tej teorii - Plotyn (nie kwestionował samej teorii, twierdził jednak, że piękno tkwi nie tylko w proporcjach). Musiałyby być piękne tylko przedmioty złożone, a tak nie jest (np. gwiazdy, światło). Po za tym piękno pochodzi z duszy.

Dualistyczna teoria piękna (średniowieczna teoria sztuki) - pseudo-Dionizy był zdania, że piękno to proporcja i blask. Teza metafizyczna.

Pochodzenie piękna: Heraklit - przyroda jest symfonią - sztuka ją odtwarza; Platon-wrażanie piękna to odbicie idei piękna; Średniowiecze i twórcą piękna jest Bóg.

Podział:

-    estetyka klasyczna - wierność tradycji antycznej: umiar, równowaga, harmonia; musi respektować zasady (np. decorum - odpowiedniość; dostosowanie środków wyrazu do tematu i Arystoteles „Retoryka”); style:

-    wysoki - gravis

-    średni - medium

-    niski - humilis

Kategoria gatunków („koło Wergiliusza” - wysoki: „Eneida”; średni: „Georgiki”; niski: „Bukoliki”)

- estetyka romantyczna - duchowa natura sztuki (duch nie forma); bunt wobec norm, indywidualizm, subiektywizm, kult wolności.

Kategoria piękna przeciwstawia się kategorii brzydoty. Są jednak epoki, które w przeciwieństwie do innych doceniają walory ekspresywne lub komiczne brzydoty.

WZNIOSŁOŚĆ