DSC01761 (5)

opowieść

oGdnwskm

przy stoliku o halach. Łatwo zauważyć, że salonów nie czują się Polakami. Rozmowa toczy ji francusku, jeden z Literatów, nakłaniany do przeczył J swoich wierszy, wymawia się, argumentując, że znają mnóstwo wierszy francuskich na pamięć. Kamę, junker dziwi się:

Pan 2 Litwy, i po polsku? nie pojmuję wcale. -Ja myślHem, że w Litwie to wszystko Moskale.

O Litwie, dalibógże! mniej wiem niż o Chinach -„Constitutionnel” coś raz pisał o Litwinach,

Ale w innych gazetach francuskich ni słowa.

Po tym wyznaniu Adolf rozpoczyna swą opowieść

0    Cichowskim. Jest to drugi po relacji z wywózki dług fragment epicki wprowadzony w tok akcji dramatu Jego intensywny realizm, ton oskarżenia i bezsilną złości mogą zrobić wrażenie i na dzisiejszym czytelniku, jeśli zestawi on tę opowieść ze świadectwami Borowskiego, Herlinga-Grudzińskiego, Sołżenicyna czy Szałamowa.

Dwa lata śledztwa nie zmusiły bohatera do mówienia, lecz pozostawiły ludzki wrak (jak blisko tu już do losu Winstona Smitha z Roku 1984 George’a Orwella). Tortury wpędziły Cichowskiego w chorobę umysłową i zatarły pamięć o przebytych cierpieniach. Oprawcy mogą czuć się bezkarni! Aby tak nie było, literatura obnaża

1    zapamiętuje ich metody działania (Wiarę w potęgę poezji podziela Miłosz w wierszu Który skrzywdziłeś...). Następuje teraz atak na klasycystycznych literatów, którzy nie chcą pisać o współczesności. Scenę kończy słynny czterowiersz Wysockiego, tego samego, który stanie na czele podchorążych w listopadzie 1830 roku:

......................................Nasz naród jak lawa,

Z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa,

Lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi;

Plwajmy na tę skorupę i zstąpmy do głębi.

Jak w bajce Góreckiego, prawdziwe życie narodu toczy się niewidocznie, pod ziemią.

Scena MII

Pan senator (część pierwsza)

Tekst poboczny (didaskalia) znów jest przydatny w zrozumieniu tego, co dalej obserwujemy. Rzecz dzieje się w sali przedpokojowej; na prawo są drzwi do sali komisji śledczej, w głębi do pokojów Senatora, skąd słychać muzykę. To zespolenie w jednym miejscu komisariatu i prywatnego mieszkania daje wiele do myślenia o mentalności Nowosilcowa. O metodach śledztwa dowiadujemy się z fragmentu poświęconego kupcowi Ka-nissynowi. Domaga się od Senatora zwrotu długu. Ten, aby uniknąć płacenia, wymyśla na poczekaniu historyjkę

0    tym, że syn wierzyciela zamieszany jest w spisek

-    który Nowosilcow bada - i każe go natychmiast przywieźć z Moskwy jako oskarżonego. Uderza wszechwładza carskiego urzędnika, idąca za nią samowola

1    możliwość postawienia w stan oskarżenia dowolnej osoby. W carskim systemie to nie państwo ma udowodnić winę obywatelowi, który z założenia jest niewinny (prawo rzymskie), lecz poddany musi udowodnić swą niewinność lub samemu przyznać się do winy. Pelikan

-    Polak na usługach caratu, współpracownik Senatora

Polacy dobrzy i źli

podziemie

wszechwładza

aparatu

represji