DSC02370 (6)

(459

WIZJA PRUSA

e (flirt Izabeli z    i przygnieciony wizją obowiązku wobec

UzUtórym zaoferował pneę, pemikując samotności wybiera, jak mu się wyli,, wygodniejszą drogę (1,1, IS2). W spacerze po Powiślu od początku towarzy-szyi mu glos, z którym bohater prowadził wewnętrzny dialog. Niewidzialny towarzysz upominał się o tych, którzy w Wokulskim „położyli nadzieję” (L I, 152), ale Stach byl zrazu zbyt wzburzony emocjonalnie, aby go słuchać.

Wokulski jest świadom, źe nie ma przypadków, że wydarzenia oglądane z dystansu układają się w większą całość, źe „każdy człowiek na ziemi wyobraża sobie, że idzie tam, dokąd chce" (I. 1, 154), ale w gruncie rzeczy kierowany jest niewidzialną, większą od niego siłą. Trafił więc do slumsów stolicy w Wielką Środę 1878 roku, aby tam odbyć swoje wielkopostne - nie planowane - medytacje.

Projekt eleganckich bulwarów to pretekst. Poszedł spotkać nędze Warszawy.

Zobaczył idi skalę - pejzaż, architektura, urbanistyka składają się w jeden posępny krajobraz. Filmowa technika narracji, przybliżenia i oddalenia, wyłapuje detale -symbole nieużyteczności, odrzucenia, absurdu: szafy bez drzwi, krzesła na trzech nogach, zegary o jednej wskazówce itd. Wokulski nie tylko nasycał się tym widokiem, ale dokonał również analizy socjologiczno-ekonomicznej obserwowanego stanu rzeczy. Nierówny podział dóbr, brak mechanizmów awansu społecznego, zbyt wysoki przyrost naturalny, dysproporcjonalny do możliwości utrzymania, choroby weneryczne, dziedziczność nędzy — te uwagi brzmią niczym nagłówki wielu prac poświęconych ubóstwu, które Prus (w różnych językach) czytał¹³⁸.

W losach ludzi żyjących w tym bagnie Wokulski zaczął widzieć podobieństwo do swego losu - odepchnięcie, pozbawienie szans na pełny rozwój, brak autentycznie życzliwych osób. Prowokująca do rozważań autobiograficznych analogia narzucała się sama. Warto zwrócić na to uwagę, bo w medytacjach na Powiślu właśnie dostrzeżona analogia — szyfr transcendencji — będzie warunkiem poznania i pojęcia świata. U Prusa jest to ciekawe: racjonalny obraz jest wstępem do doświadczenia mistycznego; doświadczenie mistyczne zostaje podbudowane, ugruntowane, uzasadnione i wyprowadzone z racjonalnego, egzystencjalnego podłoża.

W ten sposób stanowi jego zwieńczenie, pogłębienie i wyjaśnienie.

Bilans dotychczasowego życia skończył się na pierwszej szansie, którą zesłał mulos-na spotkaniu z Izabelą. Na spotkaniu z dawno oczekiwaną miłością, która

¹³⁸ Dla przykładu wymienić można: A. Coste, Środki zaradcze przeciw nędzy. Pauperyzm. Oszczędność. Mf. Organizacja pracy. Podatki. Oświata, przel. I. Świętochowski, Warszawa 1887; H. George, Postęp 'ifdza, Poznań 1885; N. Grabowsky, Das Elend der Menschheit, sein eigentlicher Grund und Zweck, Leipzig 1896;J. Juszczyk, Jakby zapobiedz ciągle wzrastającej nędzy i pfynącemu z niej żebractwu wszelkiego rodzaju, Warszawa 1872. Zob. H. Ilmurzyńska, A. Stepnowska, Księgozbiór Bolesława Prusa, Warszawa 1965. -Wrzód” pauperyzmu często ogląda! pod lupą Kronik. W jednej z nich pisał: „Nie będę zajmował się bieżaniem przyczyn warszawskiego pauperyzmu. Nieurodzaje, spadek pieniędzy, stagnacja w przede i handlu łatwość osiadania w Warszawie, a głębiej sięgając: powszechna ciemnota i brak szkół fedioiwch - takie to strumyki utworzyły i tworzą dzisiejsze bagno nędzy" (K V, 7). W innej radził czytelniom zaznajomienie się z broszurą M. Schippela Nędza dzisiejsza i dzisiejszeprzeiudmeme (KIX. 63).