DSC02461

755

^Shmuel Noah Eisensladt • Nowoczesność jako odrębna cywilizacja

ich jądro, a charakterystyczne dla nich wątki i symbole protestu stały się głównym składnikiem społeczno-politycznej symboliki. To przełożenie można określić jako drugą epokę aksjalną. w której specyficzny program kulturowy, polityczny i instytucjonalny skrystalizował się i rozszerzył na większą część świata, ogarniając wszystkie „klasyczne” cywilizacje aksjalnc. a także przed- i nieaksjalne.

Cywilizacja ta, odrębny program kulturowy wraz z jego instytucjonalnymi następstwami, skrystalizowała się pierwotnie w Europie Zachodniej, a następnie rozszerzyła na inne części Europy, na obie Ameryki, a później na cały świat. W ten sposób powstały nieustannie zmieniające się wzorce kulturowo-instytucjonalne, które stanowiły, by tak rzec, różne odpowiedzi na wyzwania i możliwości nieodłączne od specyficznych cywilizacyjnych przesłanek nowoczesności.

2

Nowoczesny projekt, kulturowo-polityczny program nowoczesności w postaci, w jakiej rozwinął się najpierw na Zachodzie (w Europie Zachodniej i Środkowej), zawierał zarówno specyficzne przesłanki ideologiczne, jak i instytucjonalne. Obejmował pewne bardzo charakterystyczne zwroty w pojmowaniu ludzkiej sprawczości, jej autonomii i miejsca w upływie czasu. Zawierał koncepcję przyszłości pełną otwartych możliwości, które mogły realizować autonomiczna ludzka sprawczość lub ruch dziejów. Trzonem tego programu było to, że przesłanek i uprawomocnienia porządku społecznego, ontologicznego i politycznego nie przyjmowano już bez zastrzeżeń. Zarówno wokół podstawowych przesłanek ontologicznych, jak i wokół fundamentów społeczno-politycznego porządku władzy społecznej rozwinęła się bardzo gęsta refleksyjność — podzielana nawet przez najbardziej radykalnych krytyków tego programu, którzy z zasady podważali jej prawomocność.

Centralną ideę tego programu kulturowego bodaj najlepiej wyraził Max Weber. Zgodnie z ujęciem jego koncepcji nowoczesności przez Jamesa D. Faubiona, „Weber uznaje, że egzystencjalnym progiem nowoczesności jest swoista dekonstrukcja tego, co określa on jako ‘etyczny postulat, zgodnie z którym świat jest urządzonym przez Boga, a zatem zorientowanym w pewien sensowny i etyczny sposób kosmosem’”.

Weber twierdzi zatem - a w każdym razie można taką tezę z jego twierdzeń wyprowadzić - że początek nowoczesności wiąże się ściśle z upadkiem prawomocności założenia o boskim porządku i przeznaczeniu kosmosu. Nowoczesność wyłania się - taka lub inna nowoczesność może się wyłonić - dopiero wtedy, gdy prawomocność domniemanego kosmosu przestaje być przyjmowana bez zastrzeżeń. Przeciwnicy nowoczesności odrzucają te zastrzeżenia, wybierając wiarę mimo wszystko:

„Można wyodrębnić dwie tezy. Po pierwsze, różnorodne postacie nowoczesności (czymkolwiek by poza tym były) są odpowiedziami na tę samą problematykę egzystencjalną. Po drugie, różnorodne postacie nowoczesności (czymkolwiek by poza tym były) są dokładnie tymi odpowiedziami, które pozostawiają tę problematykę nietkniętą, formułując wizje życia i praktyki ani jej nie przekraczające, ani nie przeczące jej, lecz raczej mieszczące się w niej lub wręcz nienadążające za nią” (Faubion 1993: 113-115).

To właśnie dzięki temu, że wszystkie te odpowiedzi omijają tę problematykę, rozwinięta w programie nowoczesności refleksyjność przekroczyła osiągnięcia cywilizacji aksjalnych. Nowoczesna refleksyjność skoncentrowała się nie tylko na możliwości różnych interpretacji