DSC02463

/3/

aimiuoi noan cisenstaat • iNowoczesnosc jako odrębna cywilizacja

Koncepcje te wiązały się ściśle z transformacją podstawowych właściwości nowoczesnej sceny politycznej i procesów politycznych. Najważniejsze z nich to: po pierwsze, otwartość tej sceny i procesu politycznego, po drugie, silny nacisk na przynajmniej potencjalnie czynne uczestnictwo peryferii, „społeczeństwa”, wszystkich jego członków, w scenie politycznej. Po trzecie, silna tendencja do przenikania centrów na peryferia i wdzierania się peryferii do centrów, do jednoczesnego obustronnego rozmywania granic między centrum a peryferiami. Po czwarte połączenie nabywania charyzmy przez centrum lub centra z włączaniem wątków i symboli protestu, które stały się częścią nowoczesnych wizji transcendentalnych jako podstawowe i prawomocne elementy przesłanek tych centrów. Wątki i symbole protestu — równość i wolność, sprawiedliwość i autonomia, solidarność i tożsamość - stały się centralnymi składnikami nowoczesnego projektu emancypacji ludzkości. Faktycznie to właśnie uzyskanie przez te wątki miejsca w centrum obwieszczało radykalne przekształcenie rozmaitych heretyckich utopii w centralne składniki polityczno-kulturowe-go programu.

Z połączenia ideologii i przesłanek politycznego programu nowoczesności oraz głównych właściwości nowoczesnych instytucji politycznych wyłoniły się trzy centralne aspekty nowoczesnego programu politycznego. Pierwszym z nich była mianowicie silna tendencja do upolitycznienia roszczeń rozmaitych sektorów społeczeństwa i konfliktów między nimi. Drugim - nieustająca walka o definicję obszaru polityczności. Wyznaczanie granic polityczności samo w sobie stanowiło - inaczej niż w większości innych reżimów politycznych w dziejach ludzkości - jedno z głównych ognisk otwartego politycznego sporu i walki. Trzeci aspekt, silnie powiązany z dwoma poprzednimi, to nieustające zmiany struktury relacji centrum-peryferia, które stały się głównym ogniskiem politycznego procesu i dynamiki nowoczesnych społeczeństw (Ackerman 1991).

4

Program ten obejmował również specyficzny sposób tworzenia granic zbiorowości i zbiorowych tożsamości. Wykształciły się nowe konkretne definicje podstawowych składników zbiorowych tożsamości — obywatelskie, pierwotne i uniwersalne, oraz transcendentalne, „święte” — a także sposobów ich instytucjonalizacji. Były to przede wszystkim: silna tendencja do ich absolutyzacji w terminach ideologicznych, po drugie — wzrost znaczenia ich składników obywatelskich, po trzecie — bardzo silny związek między konstrukcją granic politycznych a granicami zbiorowości kulturowych i po czwarte, silny nacisk na terytorialne granice takich zbiorowości ściśle związany z ciągłym napięciem między terytorialnymi i/lub partykularnymi a szerszymi, potencjalnie uniwersalnymi elementami tych zbiorowości. Jednocześnie najbardziej charakterystyczną cechą konstrukcji tych zbiorowości, w dużej mierze w zgodzie z ogólnymi centralnymi cechami nowoczesności, było to, że konstrukcja ta była wciąż refleksyjnie problematyzowana. W pewnym, choć oczywiście niecałkowitym, kontraście do sytuacji w cywilizacjach aksjalnych tożsamości zbiorowe nie były przyjmowane jako dane czy urządzone przez jakąś transcendentalną wizję, władzę lub odwieczne zwyczaje. Stanowiły ogniska walk i sporów, często formułowanych w mocno zideologizo-wanych terminach (Eisenstadt, Giesen 1995; Shils 1975).

W samym centrum konstrukcji zbiorowych tożsamości tkwiło postrzeganie przez społeczeństwo samego siebie jako „nowoczesnego”, tj. będącego posłańcem specyficznego