12

międzyetnicznym. Jako odrębna jakość kultura ludowa utrwaliła się w okresie feudalizmu, a jej największy rozkwit (będący paradoksalnie początkiem upadku) przypadł na wiek XIX, czasy zniesienia systemu pańszczyźnianego. Z analitycznego punktu widzenia stanowi ona wszech-ograniającą całość, trudną do „rozpisania” na odrębne sfery: „Sztuka, wierzenia i wiedza ludowa splatają się ze sobą. Wszystkie razem zaś są powiązane z praktyką: z pracą, regulacją stosunków społecznych, z organizacją życia i nd3'w i dualnego i zbiorowego. Kultura symboliczna funkcjonuje w codziennej praktyce życia tradycyjnych ludowj^ch społeczności, a jej działanie nasila się w sytuacjach świątecznych, ale się do nich nie ogranicza” (Kłoskowska, 1991, s. 42).

Wśród cech charakteryzujących klasyczną kulturę ludową wymienia się izolacjonizm, tradycjonalizm, ustną formę przekazu wiedzy i tradycji, sensualizm oraz szczególny typ religijności. Izolacjonizm miał potrójny charakter — izolacji geograficznej (poziomej), pionowej (faktyczne odgrodzenie ludu wiejskiego od kultury elitarnej) i świadomościowej (konsekwencja dwóch pierwszych izolacji). Ludwik Stomma w swej pracy Antropologia wsi polskiej XIX w. podkreśla, że definicyjną cechą kultury chłopskiej, którą sam określa mianem „kultury typu ludowego”, było myślenie mityczne jako bezpośredni wynik pozostawania chłopów w izolacji świadomościowej. Dwie zasady tego myślenia głoszą, iż (1) ma być tak, jak jest i (2) jest tak, jak ma być (Stomma, 1986, s. 82). Obie skutkują tym, iż wiedza podmiotów kultury ludowej była niezwykle odporna na dane empiryczne i ten fakt decydował, iż świat widziany był przez chłopów poprzez pryzmat opozycji orbis interior/orbis exterior. Tradycjonalizm kultury ludowej ujawniał się przede wszystkim w nakazie wiernego przekazu międz^ygeneracyjnego całego dostępnego zasobu umiejętności, wiedzy i przekonań. Stefan Czarnowski zanotował, że „Tradycjonalizm chłopski nie ną tym polega, by wszystko, co jest w kulturze ludowej, odziedziczone zostało od prawieków, ale na tym, że wszystkie elementy tej kultury, zarówno zupełnie nowe, jak~bardzo dawne, pre-zentują się w jednej płaszczyźnie jako to, co «zawsze było», jako to, co «śfę zawsze robiTd>>7Tako dobro przekazane, rzekomo odwieczne. Inaczej" mówiąc, kultura chłopska, «sposób chłopski», obyczaj jest w rozumieniu chłopskim poza czasem. Chłop w tradycjonalizmie swoim jest antyhi-storyczny” (Czarnowski, 1956, s. 168). Z kplei rytualizm, sensualizm oraz rodzaj religijności typowy dla kultury ludowej tworzyły całość, w której dominowała wyobraźnia obrazowa z tendencją do przedstawiania poszczególnych elementów wiary i wyobrażeń mitycznych w postaci wizualnych przedmiotów z lokalnymi atrybutami, sakralizacja świata, synkretyzm religijny, manifestowanie religijności w obrzędowości rodzinnej i dorocznej, uczestnictwo w pielgrzymkach, harmonijne połączenie kalendarza rolniczego z kalendarzem świąt kościelnych.

Mimo jednak przypisywanych kulturze ludowej cech, wskazujących na jej stabilność i powtarzalność wzorów zachowań, nie była ona bytem

168