Zaburzenia hormonalnej regulacji przemiany materii
Hormony podwzgórza & gruczołowej i nerwowej części przysadki
Hormony regulujÄ…ce przemianÄ™ materii
" insulina
" glukagon
" hormon wzrostu (GH)
" glikokortykosteroidy
" aminy katecholowe
" hormony tarczycy
" hormony płciowe
Wpływ insuliny na metabolizm  cel: obniżenie stężenia glukozy we krwi
Wpływ glukagonu na metabolizm  cel: podwyższenie stężenia glukozy we krwi
Hormon wzrostu (GH), somatotropina
Hormon wzrostu wykazuje działanie anaboliczne.
GH stymuluje wzrost tkanek, zwiększa ich ilośd i wielkośd
" nasila syntezę białek, wzmaga transport aa do komórek mięśni
" nasila lipolizÄ™
" działa antagonistycznie w stosunku do insuliny  prowadzi do zwiększenia glukoneogenezy;
hamuje działanie insuliny na transport glukozy przez błonę komórkową w tkance mięśniowej
i tłuszczowej oraz glikolizę
Długotrwałe działanie może prowadzid do hiperglikemii  działanie diabetogenne.
Niedobór GH - przyczyny:
a) organiczne uszkodzenie układu podwzgórzowo-przysadkowego
b) uwarunkowania genetyczne - np. karłowatośd typu Larona (choroba dziedziczy się jako cecha
autosomalna recesywna)
Objawy u dorosłych:
- zmniejszenie narządów wewnętrznych, mięśni, kości
- zwiększenie masy tłuszczu w obrębie tułowia
- uczucie stałego zmęczenia
- zaburzenia lipidowe sprzyjające rozwojowi miażdżycy
Objawy u dzieci (KARA
OWATOŚĆ PRZYSADKOWA):
- upośledzenie wzrostu od 2-3 roku życia, proporcje ciała prawidłowe
- rozwój intelektualny prawidłowy, przedwczesne cechy starcze
- opóz
nione lub zahamowane dojrzewanie płciowe, hipogonadyzm
Podwyższone stężenie GH
Najczęstszą przyczyną jest gruczolak części gruczołowej przysadki wydzielający GH
(somatotropinoma)
" Gigantyzm przysadkowy  nadmiar GH przed zarośnięciem chrząstek nasadowych
" Akromegalia  w wieku starszym  rozrostowi ulega kościec i tkanki miękkie
- wystająca szczęka dolna, powiększenie nosa
- powiększenie dłoni, stóp, czaszki
- powiększenie narządów wewnętrznych (hepato- i cardiomegalia), zgrubienie skóry
1
 - bóle kości i stawów a także głowy
- zmiany pola widzenia ( dwuskroniowe niedowidzenie połowicze  klapki na oczach
- cukrzyca (1/4 przypadków)
Hormony tarczycy
" T3 i T4 nasilają metabolizm komórkowy i zwiększają podstawową przemianę materii
" kierunki działania:
a) metabolizm węglowodanów: nasilenie glikolizy i glikogenolizy
b) metabolizm białek: zwiększenie rozpadu białek
c) metabolizm tłuszczów: nasilenie lipolizy
Działają synergistycznie w zakresie przemiany tłuszczowej i węglowodanowej z glikokortykoidami i
aminami katecholowymi  wykazują działanie diabetogenne.
" Regulacja wydzielania hormonów tarczycy
CHOROBY TARCZYCY:
1. Zaburzenia czynności wydzielniczej
- nadczynnośd tarczycy
- niedoczynnośd tarczycy
Wole  każde powiększenie gruczołu tarczowego bez względu na przyczynę i charakter
Wole miąższowe  o jednolitej strukturze i gładkiej powierzchni
Wole guzkowe - gdy w obrębie gruczołu obecne są zmiany strukturalne
Wole obojętne (nietoksyczne) niezapalne i nienowotworowe powiększenie tarczycy przebiegające
ze stanem eutyreozy
Wole nietoksyczne endemiczne -niedobór jodu, a w następstwie niedobór jodowanych
aminokwasów niezbędnych do syntezy hormonów tarczycy. Stymulacja TSH powoduje powiększenie
objętości pęcherzyków tarczycy a w konsekwencji całej tarczycy.
Wole endemiczne (najczęściej obojętne, ale i niedoczynne): niedobór jodu; występuje w terenach
górskich lub u podnóża gór (u podnóża Himalajów, Andów, w Nowej Gwinei).
- substancje wolotwórcze  goitryna (brukselka, kapusta, rzodkiew, szpinak, orzeszki ziemne)
- zwiększone zapotrzebowanie na hormony tarczycy (pokwitanie, ciąża, laktacja, przekwitanie)
Nadczynnośd gruczołu tarczowego (hipertyreoza)  polega na zwiększonym wydzielaniu hormonów
tarczycowych, w wyniku nadmiernego pobudzenia gruczołu przez TSH lub jego samoistnego
gruczolakowatego przerostu
Tyreotoksykoza  zespół kliniczny, powstający w wyniku ekspozycji tkanek na wysokie stężenia
krążących hormonów tarczycy. Jest to szczególna toksyczna postad nadczynności
Etiologia nadczynności tarczycy:
1. Schorzenia związane z nadprodukcją hormonów przez tarczycę:
- choroba Gravesa  Basedowa (wole miąższowe nadczynne)
- gruczolak nadczynny
- wole guzkowe toksyczne (jedno- lub wieloguzkowe)
- nadczynnośd wywołana podawaniem jodu
2. Schorzenia związane z nadprodukcją hormonów tarczycy poza gruczołem tarczowym:
- wole jajnika
2
- hormonalnie czynne przerzuty raka tarczycy
3. Schorzenia związane z niszczeniem tkanek tarczycy i uwalnianiem zmagazynowanych hormonów:
- podostre zapalenie tarczycy
- bezbolesne zapalenie tarczycy (poporodowe)
- nadczynnośd wywołana podawaniem amiodaronu
4. Schorzenia związane z nadmiarem egzogennych hormonów tarczycy: jatrogenna nadczynnośd
tarczycy
Objawy nadczynności tarczycy
" nasilona kalorigeneza
" objawy pobudzenia, nerwowości lub niepokoju, czasem bezsennośd
" przewaga procesów katabolicznych (zmniejszenia masy ciała mimo zwiększonego
apetytu, osłabienie siły mięśniowej)
" pobudzenie współczulnego układu nerwowego (tachykardia, migotanie przedsionków,
częstszy rytm wypróżnieo)
" powiększenie gruczołu tarczowego
" zmniejszenie płodności z powodu bezowulacyjnych cykli miesiączkowych
" u mężczyzn występuje osłabienie popędu płciowego oraz bolesne powiększenie
gruczołów piersiowych
" rzadziej występują zaburzenia osobowości i osłabienie koncentracji
Choroba Gravesa-Basedowa
Najczęstsza przyczyna nadczynności tarczycy, 7-8 x częściej u kobiet głównie w młodym wieku (20-40
lat). Rodzinne występowanie (u bliz
niaków 50%), związane z obecnością HLA-DR3
choroba o podłożu autoimmunizacyjnym - defekt limfocytów Ts, które w prawidłowych warunkach
hamują limfocyty Th przed pobudzaniem limfocytów B i produkcją przeciwciał
Stwierdza się obecnośd p-ciał przeciwko: receptorowi dla TSH, peroksysomom tarczycy,
tyreoglobulinie
Przeciwciała TSI (thyroid-stimulating immunoglobulin) łącząc się z receptorem dla TSH stymulują
tarczycę do produkcji hormonów
Basedow oparł rozpoznanie choroby na historycznych już objawach zwanych triadą merseburską.
Triada merseburska:
- powiększenie gruczołu tarczowego
- przyspieszenie czynności serca
- wytrzeszcz gałek ocznych
Obecnie choroba charakteryzowana jest poprzez występowanie objawów hipertyreozy (wynikającej
z nasilonego metabolizmu), zmian ocznych a także obrzęku przedgoleniowego.
Objawy tyreotoksykozy (wynikajÄ…ce z nasilonego metabolizmu)
" Hiperkinetyczny stan układu krążenia
" Chudnięcie, wzmożone łaknienie
" Wzmożona pobudliwośd układu nerwowego
" Osłabienie mięśniowe
" Umiarkowana hipertermia, wzmożona potliwośd, wilgotna, gładka skóra
Objawy oczne (oftalmopatia)
" Wilgotne gałki oczne jako efekt obrzęku dolnej powieki
3
" Poszerzenie szpary ocznej na skutek uniesienia górnej powieki w wyniku wzmożonego
napięcia układu adrenergicznego
" Wytrzeszcz gałek ocznych w wyniku nacieku limfocytów i gromadzeniu się
mukopolisacharydów w powiekach, tkance pozagałkowej, mięśnie zewnętrzne oczu
" Niesymetrycznośd rozwarcia szpar powiekowych sugeruje zmiany naciekowe
" Z czasem dochodzi do rozwoju zmian włóknistych i łącznotkankowych co utrudnia odpływ
chłonki i krwi. Spojówki grubieją, są przekrwione.
" Podwyższenie ciśnienia śródgałkowego, obrzęk tarczy nerwu wzrokowego
Obrzęk przedgoleniowy
" występuje u około 5% pacjentów z chorobą G-B
" są to dobrze odgraniczone nacieki, wznoszące się ponad powierzchnię zdrowej skóry
" obrzęk może powodowad utrudnienia w odpływie chłonki ze stóp
Przełom tarczycowy
" jest efektem tyreotoksykozy
" obraz kliniczny jest następstwem wzmożonej aktywności hormonów tarczycy na:
- przemianÄ™ materii: hipermetabolizm, hipertermia, hiperglikemia, hipocholesterolemia
- układ krążenia: tachykardia, niewydolnośd krążenia, obrzęk płuc
- autonomiczny układ nerwowy: biegunki, poty - odwodnienie
- oun: zaburzenia orientacji, pobudzenie psychoruchowe, psychoza, śpiączka
Niedoczynnośd tarczycy
Hipotyreoza jest następstwem bezwzględnego lub względnego niedoboru hormonów gruczołu
tarczowego
Przyczyny niedoczynności tarczycy u noworodków i małych dzieci:
pierwotne:
- wrodzony brak lub dystrofia gruczołu tarczowego
- znaczny niedobór jodu
- wrodzone defekty syntezy hormonów gruczołu tarczowego T3 i T4
wtórne:
- defekt syntezy i wydzielania hormonu tyreotropowego przysadki
Przyczyny niedoczynności tarczycy u dorosłych (obrzęk śluzowaty):
pierwotna (pierwszorzędowa):
- w następstwie tyreoidektomii
- po radioterapii tarczycy z powodu choroby Gravesa-Basedowa,
- po leczeniu jodem radioaktywnym
- po leczeniu tyreostatykami
- spowodowana zapaleniem tarczycy (zapalenie Hashimoto)
drugorzędowa (brak TSH):
- operacja przysadki
- zniszczenie przysadki (zespół Sheehana)
trzeciorzędowa:
- uszkodzenie podwzgórza (brak TRH)
- obwodowa opornośd na działanie T4 oraz (lub) T3
Objawy niedoczynności tarczycy
" obniżenie przemiany materii (obniżona temperatura ciała i uczucie chłodu)
4
" sucha, zgrubiała skóra z łuszczącym się naskórkiem, lekko żółtawa
" włosy stają się suche, łamliwe, łatwo wypadają
" wzrost masy ciała
" obrzęk śluzowaty
" bradykardia, zmniejszenie pojemności minutowej serca
" zaburzenie czynności ośrodkowego układu nerwowego
" upośledzona kinetyka w obrębie jelit (wzdęcia, bóle brzucha, uporczywe zaparcia)
" hipoglikemia
" hipercholesterolemia
Obrzęk śluzowaty dorosłych
U dorosłych nie występuje upośledzenie umysłowe.
Cechami niedoczynności tarczycy są: niska, mocna budowa ciała, wzrost masy ciała, apatia,
zmniejszona tolerancja zimna.
Mukopolisacharydy gromadzą się w skórze, tkance podskórnej, w części brzusznej.
Obrzęk śluzowaty jest przyczyną powiększenia języka, obniżenia barwy głosu, szorstka skóra,
wypadanie włosów.
Obrzęk śluzowaty młodocianych, kretynizm (matołectwo)
" upośledzenie wzrostu
" obrzęk śluzowaty (myxedema) - jeśli leczenie nie zostanie podjęte najpóz
niej w 2 miesiÄ…ce po
urodzeniu rozwinie się upośledzenie umysłowe (kretynizm)
" niedorozwój umysłowy (upośledzenia kojarzenia i pamięci, spowolnienie mowy)
" starczy wyglÄ…d (progeria)
" upośledzenie słuchu (niedorozwój narządu spiralnego)
" anomalie szkieletowe - zmiany twarzoczaszki
Niedoczynnośd tarczycy  choroba Hashimoto
" choroba o podłożu autoimmunizacyjnym
" jest to przewlekłe limfocytarne zapalenie tarczycy charakteryzujące się podwyższonym
mianem przeciwciał przeciwko tyreoperoksydazie i tyreoglobulinie
" powiększona tarczyca, niedoczynna, zmieniona zapalnie
" w następstwie stopniowego niszczenia miąższu tarczycy choroba Hashimoto doprowadza do
trwałej niedoczynności tarczycy
" występowanie choroby Hashimoto jest związane z innymi chorobami autoimmunologicznymi:
układowym toczniem rumieniowatym, reumatoidalnym zapaleniem stawów,
niedokrwistością złośliwą czy cukrzycą typu 1
" W USA choroba Hashimoto jest najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy. Występuje
45-65 r. ż., częściej u kobiet
" Częściej chorują osoby z HLA DR3, DR5  występowanie rodzinne
" Wielkośd wola zależna od stopnia niedoboru hormonów  rozwija się stopniowo
" Destrukcja tarczycy  ekspozycja jej antygenów, powstanie swoistych cytotoksycznych
limfocytów T, limfocyty B syntetyzują swoiste p-ciała blokujące receptor dla TSH
Hormony kory nadnerczy - Glikokortykosteroidy
Kierunki działania:
" nasilają glukoneogenezę, zmniejszają wrażliwośd tkanek na insulinę, hamują glikolizę 
działanie diabetogenne
" nasilają katabolizm białek
" zwiększają lipolizę i ketogenezę w wątrobie i tkance tłuszczowej
5
" działanie przeciwzapalne: hamują syntezę czynników prozapalnych, hamują marginację i
migrację leukocytów, zmniejszają przepuszczalnośd naczyo, hamują rozrost fibroblastów
(gojenie ran), powodujÄ… limfopeniÄ™
Hiperkortyzolizm pierwotny- ZESPÓA
CUSHINGA
" przyczyna leży w nadnerczach!
" jest to stan hiperkortyzolemii spowodowanej nadmiarem glikokortykosteroidów bez
zwiększonego stężenia ACTH
" jest następstwem łagodnych lub złośliwych nowotworów kory nadnerczy (gruczolak
hormonalnie czynny lub rak kory nadnerczy)
Hiperkortyzolizm wtórny  CHOROBA CUSHINGA
" przyczyna leży poza nadnerczami!
" jest trwałą ACTH-zależną hiperkortyzolemią wywołaną gruczolakiem przedniego płata
przysadki wydzielajÄ…cym ACTH lub ektopowym wydzielaniem ACTH przez raka oskrzeli
" objawy zależą od nadmiaru glikokortykoidów
otłuszczenie tułowia i twarzy (kooczyny szczupłe-zaniki mięśniowe), czerwone rozstępy skóry brzucha
(poliglobulia, rozpad białek), osteoporoza, nadciśnienie, cukrzyca, trądzik, u kobiet nadmierne
owłosienie typu męskiego (hirsutyzm), zaburzenia miesiączkowania, łysienie
Objawy hiperkortyzolemii
" przyrost masy ciała z redystrybucją tkanki tłuszczowej, hipercholesterolemia, skłonnośd do
miażdżycy
" cukrzyca steroidowa (nie reagujÄ…ca na leczenie insulinÄ…), hiperglikemia, cukromocz
" zanik tkanki mięśniowej
" zwiększenie ilości krwinek czerwonych, leukocytoza z limfopenią i eozynopenią
" nadciśnienie (zatrzymanie sodu  hiperkortyzolizmowi często towarzyszy zwiększone
wydzielanie mineralokortykoidów)
Mineralokortykosteroidy
Głównymi hormonami są: aldosteron, 11-dezoksykortykosteron, 18-hydroksy- dezoksykortykosteron
WPA
YW NA ORGANIZM:
" wpływają na transport jonów w komórkach nabłonkowych części dalszych kanalików
nerkowych
" zwiększają resorpcję zwrotną jonów sodowych wraz z równoczesnym wydalaniem jonów
potasu i wodoru
Regulacja wydzielania mineralokortykosteroidów
" stymulacja wydzielania: układ renina  angiotensyna  aldosteron (RAA); słabiej potas i
ACTH
" hamowanie wydzielania: przedsionkowy czynnik natriuretyczny, somatostatyna
Hiperaldosteronizm - zespół objawów klinicznych wiążący się z nadmierną
produkcjÄ… aldosteronu
" jeśli stan ten jest spowodowany przyczynami nadnerczowymi mówimy o
hiperaldosteronizmie pierwotnym
6
" jeśli stan ten jest wywołany przyczynami pozanadnerczowymi jest to hiperaldosteronizm
wtórny
Hiperaldosteronizm pierwotny  zespół Conna
" przyczyną choroby są gruczolaki kory nadnerczy lub rozrost warstwy kłębkowatej
" objawy kliniczne:
- nadciśnienie tętnicze (wysokie ciśnienie rozkurczowe)
- hipokalemia (ogólne osłabienie, upośledzona siła mięśni szkieletowych, gładkich, serca)
- hipernatremia (zwiększona objętośd krwi krążącej, polidypsja, poliuria)
- objawy tężyczkowe
Hiperaldosteronizm wtórny - nadmierne wydzielanie aldosteronu jest wynikiem nadmiernego
pobudzenia kory nadnerczy przez układ renina-angiotensyna-aldosteron:
- stany chorobowe przebiegajÄ…ce z niedokrwieniem nerek
- zmniejszenie objętości krwi
- szczególna postacią są nowotwory wydzielające reninę
- zespół Barttera  osłabiona wrażliwośd układu naczyniowego prowadzi do wyrównawczego
wzmożenia syntezy reniny
Niedoczynnośd kory nadnerczy
üð niedoczynnoÅ›d pierwotna  jest zależna od zniszczenia nadnerczy
üð niedoczynnoÅ›d wtórna  jest zależna od wypadniÄ™cia czynnoÅ›ci kortykotropowej przysadki
Choroba Addisona, cisawica - pierwotna przewlekła niedoczynnośd kory nadnerczy
" samoistny zanik nadnerczy (tło autoimmunologiczne - 70%)
" lub zniszczenie nadnerczy
- gruz
lica nadnerczy
- guzy nadnerczy
- amyloidoza nadnerczy
- pozapalna martwica nadnerczy
Objawy kliniczne sÄ… efektem braku:
Glikokortykoidów - zaburzenia gospodarki białkowo-tłuszczowo-węglowodanowej
Mineralokortykoidów - zaburzenia wodno-elektrolitowe
Androgenów
Patofizjologia:
- spadek stężenia sodu i wzrost stężenia potasu w surowicy
- odwodnienie
- spadek ciśnienia krwi
Brak mineralokortykoidów (aldosteron)
 Hiponatremia, hipochloremia  nudności, ogólne osłabienie
 Hipochloremia  brak kwasu solnego-nudności wymioty, wzdęcia, okresowe biegunki
 Hipowolemia
 Hiperkalemia  atonia mięśniowa, osłabienie mięśni, niemożnośd wykonania
najprostszych ruchów
 Kwasica  hiperwentylacja
Brak glikokortykoidów (kortyzol)
 Hipoglikemia  obfite pocenie, uczucie głodu, utrata przytomności, śpiączka
hipoglikemiczna
7
 Zaniki mięśni, narządów, hipercholesterolemia  po wyczerpaniu zapasów
węglowodanowych rozpadowi ulegają białka i tłuszcze, kwasica
 Duża wrażliwośd na ból, zimno, infekcje
" niedokrwistośd, skłonnośd do leukopenii, eozynofilii i limfocytozy
" zawroty głowy, utrata przytomności
spowolnienie, ociężałośd umysłowa
" niskie ciśnienie (deficyt sodu; niedobór kortyzolu nie zezwala na działanie obkurczające
noradrenaliny na tętniczki i naczynia włosowate)
" ciemne zabarwienie skóry, błon śluzowych - nadmiar ACTH i MSH powoduje nadmierną
syntezÄ™ melaniny
Choroba Addisona - pod wpływem nasłonecznienia, urazu, operacji, poronienia, zakażenia dochodzi
często do gwałtownego pogorszenia stanu zdrowia i zagrożenia życia. Ten bardzo ciężki
stan połączony z biegunkami, wymiotami, gwałtownym spadkiem ciśnienia i zamroczeniem nosi
nazwę przełomu nadnerczowego.
Wtórna przewlekła niedoczynnośd kory nadnerczy
" jest spowodowana upośledzeniem wydzielania CRH w podwzgórzu lub ACTH w przednim
płacie przysadki:
- operacyjne usunięcie przysadki
- napromieniowanie przysadki
- przerzuty nowotworowe
- zakażenia
" jest to stan występujący przy niedoczynności kortykotropowej przysadki (zespół Sheehana,
choroba Glioskiego-Simmondsa)
" różni się od choroby Addisona lżejszym przebiegiem, ponieważ mimo braku hormonu
kortykotropowego istnieje tzw. podstawowe wydzielanie gruczołów dokrewnych niezależne
od hormonów tropowych i sięgające ok. 20% wydzielania u zdrowych ludzi
" różnica kliniczna  brak ACTH i wybitnie jasne zabarwienie skóry
8
OSTRA NIEWYDOLNOŚĆ KORY NADNERCZY - powstaje na skutek szybkiego, niekiedy błyskawicznego
uszkodzenia kory nadnerczy - zespół Waterhouse a-Friderichsena
Zespół Waterhouse'a-Friderichsena
" jest to krwotoczna martwica nadnerczy wywołana posocznicą, najczęściej meningokokową
" rozwija się u dzieci, przebiega z zaburzeniem świadomości
" w skórze zdarzają się punktowe lub nieco większe plamiste podbiegnięcia krwawe
" płyn mózgowo-rdzeniowy jest ropny
" we krwi obwodowej występuje znaczna leukocytoza
" w przebiegu choroby często rozwija się DIC
Rdzeo nadnerczy
Hormony rdzenia:
- adrenalina
- noradrenalina
- dopamina
Guz chromochłonny
" jest to nowotwór wywodzący się z rdzenia nadnerczy lub tkanki chromochłonnej
pozanadnerczowej, wydzielajÄ…cy katecholaminy
" występuje u ok. 0,1-0,5% wszystkich chorych na nadciśnienie tętnicze
" jest to jedna z nielicznych uleczalnych przyczyn nadciśnienia tętniczego
" objawy sÄ… wyrazem nadmiernego wytwarzania, magazynowania i wydzielania
katecholamin przez komórki guza
" wytwarzana jest albo sama noradrenalina albo noradrenalina z dodatkiem adrenaliny
" może wydzielad także inne polipeptydy: kortykotropinę, somatostatynę, kalcytoninę
Objawy kliniczne
- nadciśnienie tętnicze (w 60% przypadków ma charakter utrwalony, w 40%-napadowy)
- tachykardia
- zmniejszenie masy ciała spowodowane nasilonym katabolizmem
- u połowy chorych: nietolerancja glukozy spowodowana zahamowaniem wydzielania insuliny oraz
pobudzeniem glukoneogenezy w wÄ…trobie
Najbardziej typowy obraz kliniczny występuje u chorego z nadciśnieniem napadowym:
" zlewne poty
" bóle głowy
" bladośd twarzy
" uczucie niepokoju i drżenie
9