DSC03221 (3)

Tekst

TERESA DOBRZYŃSKA

Pojęcie tekstu. - Zdanie w tekście; — Tekst — całościowy komunikat. - Mechanizmy spójności tekstu. - Typy tekstów i gatunki mowy. - Tekst jako przedmiot badań różnych dyscyplin naukowych.

POJĘCIE TEKSTU

Termin tekst kojarzy się powszechnie z przekazami pisanymi. Gdy myśli się o komunikatach ustnych, nasuwa się raczej określenie w y powie d 1. W teorii tekstu oba te terminy używane bywają wymiennie. Ale istnieje też dążność do odróżniania tego, co ogólne i typowe (wówczas stosowany jest termin tekst), od tego, co konkretne, jednostkowe, co jest egzemplarzem danego typu (w tym odniesieniu mówi się o wypowiedzi). A więc wypowiedź to pewien określony tekst, przekazywany przez określoną osobę w danym akcie komunikacji.

W potocznym użyciu słowem tekst określa się także takie ciągi wyrażeń językowych, które są fragmentami pełnej wypowiedzi, np. mówić można o „tekście utrwalonym na skrawku papirusu”. W teorii tekstu termin ten oznacza wyłącznie wypowiedzi całościowe, będące pełnym wyrazem intencji komunikacyjnej mówiącego. Jest to więc zamknięty układ znaczący - układ, którego elementy poddane są określonemu uporządkowaniu. Jego całościowy sens zależy od tego, gdzie usytuowane zostały granice komunikatu i jakie wewnętrzne relacje wiążą jego poszczególne elementy składowe.

Definicje tekstu uwydatniają dwie własności tej złożonej jednostki językowej. Według jednych definicji tekstem jest uporządkowany zbiór wyrażeń wzajemnie powiązanych; zanik tych powiązań wskazuje na granice tekstu. Inne 1 objaśniają zjawisko tekstu bez odwoływania się do wskaźników nawiązań; tekstem jest ciąg językowy, którego kolejne elementy uzyskują sens przez'nakładanie się ich znaczeń na znaczenia elementów wcześniej zakomunikowanych i zinterpretowanych. Ciąg taki może nie mieć żadnych widocznych wykładników powiązań międzyzda-niowych. Ważne jest, jak się z nim postępuje. Jest on mianowicie przeznaczony do kompleksowego odbioru, przy którym zachodzi kumulowanie sensów podległe zasadzie tworzenia ciągów niesprzecznych.