DSC03427

które osiągnęli uczniowie w nauce. Cele edukacyjne formułuje się z punktu widzenia uczniów. Określają one co uczniowie potrafią robić, jeśli będą efektywnie uczyć się, a nie ustala, co mają czynić nauczyciele.

Dla procesu kształcenia mało przydatne jest formułowanie celów edukacyjnych w trzech niezależnych grupach, jako poznawcze, kształcące i wychowawcze. Podział ten w dydaktyce przynosi mało pożytku. Przez swoją rozłączność sugeruje nauczycielowi różne drogi realizacji trzech pozornie niezależnych od siebie celów edukacji. Jest to poważnym utrudnieniem w planowaniu kształcenia na co dzień i zapewnieniu mu jednokierunkowości. W największym stopniu ujawnia się to w próbach uszczegółowienia celów edukacji na użytek poszczególnych lekcji.

Szczegółowe cele kształcenia zawierają w swej strukturze: działanie, treści i warunki'⁹. Te trzy elementy tkwią w każdym zadaniu. Dopiero wzbogacenie zadań o kryteria uprawnia, aby posługiwać się pojęciem operacyjnych celów kształcenia. Co zawierają poszczególne części składowe szczegółowych celów kształcenia? Działania są opisami przedsięwzięć, które podejmuje się do wykonania zadań. Treści to nic innego, jak przedmioty, w stosunku do których działania mają mieć miejsce (dane, ograniczenia, zastrzeżenia). Kryteria wskazują na akceptowane poziomy wykonania zadań. Określmy teraz części składowe celu szczegółowego na przykładzie: Pobrać strzykawką próbę krwi (5 ml) z żyły łokciowej osoby dorosłej, tak, aby nie było krwiaka, ilość krwi nie przekraczała dokładności ± J0% i nie było więcej niż dwóch nakłuć. Działanie: pobrać; treść: próbkę krwi z żyły łokciowej; warunki: strzykawką, kryteria: brak krwiaka, ilość pobranej krwi 5 ml z dokładnością ± 10%, nie więcej niż dwukrotne nakłucie.

Działania opisuje się przy pomocy czasowników operacyjnych. W trakcie tej czynności należy unikać czasowników wieloznacznych. Należą do nich przykładowo takie czasowniki w stronie czynnej, jak: wiedzieć, dyskutować, rozumieć, oceniać, w pełni oceniać, wierzyć, ufać. Ta sama uwaga dotyczy też czasowników, które są mniej wieloznaczne. Oto ich przykłady: napisać, zidentyfikować, rozróżniać, rozwiązywać, zbudować, wyszczególnić, porównać, zestawić.

Do wyrażania działań w trakcie formułowania celów edukacji rekomenduje się listę czasowników. Przytaczamy ją in extenso w tabeli 2. Warto pod*; kreślić, że jest ona tylko narzędziem pracy, nie celem samym w sobie. Została przygotowana, by pomóc Czytelnikom w takim konstruowaniu celów kształcenia, aby służyły jako kryteria kontroli i oceny wiedzy uczniów i ewa*? luacji procesu kształcenia, probierze doboru i układu treści kształcenia oraz stosowanych metod, form i środków dydaktycznych.

¹⁹ J. J. Guilbert, Zarys pedagogiki medycznej. Warszawa 1983.

Tabela 2. Lisia czasowników wyrażająca działanie - do formułowania celów kształcenia

Analizować	Określać	Rekonstruować	Ważyć
Badać	Opisywać	Rozdzielać	Weryfikować
Decydować	Opowiadać	Rozkładać	Włączyć
Definiować	Organizować	Rozróżniać	Wnioskować
Diagnozować	Oznaczać	Rozwiązywać	Wprowadzić
Dobierać	Planować	Rozwijać	Wskazywać
Dostarczać	Podkreślać	Sortować	Współpracować
Ewaluować	Podtrzymywać	Sprawdzać	Wstawiać
Formułować	Pomagać	Stawiać	Wybrać
Identyfikować	Połączyć	Stwierdzać	Wyciągać
Ilustrować	Porównywać	Sugerować	Wykazywać
Informować	Porządkować	Syntezować	Wykonywać
Integrować	Praktykować	Śledzić	Wykrywać
Izolować	Prognozować	Szacować	Wykreślać
Kierować	Prowadzić	Trzymać	Wymieniać
Komunikować się	Przechowywać	Tworzyć	Wypełnić
Konstruować	Przeciwstawiać	Uczestniczyć	Wyszczególniać
Kontrolować	Przedstawiać	Ułatwiać	Wytyczać
Krytykować	Przegrupować	Umieszczać	Wyznaczać
Manipulować	Przekonać	Umiejscawiać	Zachęcać
Mierzyć	Przeliczyć	Unikać	Zamknąć
Mobilizować	Przetłumaczyć	Uogólnić	Zakładać
Modyfikować	Przygotować	Upraszczać	Zapobiegać
Nazywać	Przyjmować	Ustalać	Zastosować
Objaśniać	Przymierzać	Usunąć	Zaszczepiać
Obliczać	Przynosić	Utrzymywać	Zbudować
Oceniać	Przytaczać	Uzasadniać	Zestawiać
Oczyszczać	Pytać	Uzyskiwać	Zmieniać
Odróżniać	Redagować	Użytkować	Zmniejszać
Odpowiadać	Redukować	Używać	Zrobić

Źródło: J. J. Guilbert, Zarys pedagogiki medycznej, Warszawa 1983.

Szczegółowym celom w procesie kształcenia nadaje się postać operacyjną. Co rozumiemy pod pojęciem operacyjnych celów edukacji? Są nimi precyzyjne sposoby wyrażania ogólnych celów kształcenia w postaci zadań, pytań, problemów i poleceń. Operacyjne cele edukacji to opisy zachowań uczniów, \ jakie mają oni przejawiać po zakończeniu lekcji. Cele operacyjne określają to, co uczniowie będą umieli robić po zakończeniu lekcji, a czego - jak zakłada | się - nie potrafili wykonać przedtem. Chodzi tu zatem o efekty działań [Uczniów wyrażone w kategoriach ich zachowania się. Tak określone operacyj^ [ ne cele edukacji szkolnej pokrywają się z pojęciem celów szczegółowych.

Z jakich elementów składają się operacyjne cele kształcenia? Zdaniem R. H. i Davisa, L. T. Alexandra i S. L. Yelona obejmują one: zachowania końcowe; I warunki ich przejawiania określone w testach; standardy osiągania zachowań

153