DSC02853 (3)

obiegu”. Ten cel - jego zdaniem - został już w dostatecznym stopniu osiągnięty. Teraz trzeba się dobrać do „europejskiego mitu artystów jako cyganerii z marginesu”, który wciąż panuje w Ameryce Północnej!

Chcę mówić z centrum, uczestniczyć w tworzeniu kultury. Podobnie jak geje, kobiety i kolorowi artyści, którzy nie mogą już dłużej dać się spychać na margines. Sztuka performansu to jedyne miejsce, gdzie może do tego dojść - gdzie można wprowadzić nowy rytuał i przekroczyć granice⁷⁴. *ag

Pod koniec XX wieku w centrum zainteresowań performatywnych nie znalazły się kwestie formalne ani indywidualna ekspresja, tylko „tworzenie kultury”. Tak ukierunkowany performans będzie tematem następnego rozdziału.

⁷⁴ Cyt. za: M. Mifflin, Performance Art: What Is lt and Where Is It Going?, s. 89.,

Performans kulturowy

Począwszy od lat 70. XX wieku performans tożsamościowy, często z wykorzystaniem autobiograficznych treści, stal się jedną z najpopularniejszych form sztuki performansu. Jako że często próbowano poprzez niego udzielić głosu jednostkom lub grupom, które go wcześniej nie miały, wiązał się on z problematyką społeczną i kulturową. Równolegle jednak rozwinęły się inne rodzaje politycznie zaangażowanego performansu, chociaż (przynajmniej na początku) rzadziej nazywano je właśnie „performansami”. Tego typu działania wiązały Się nie tyle z poszukiwaniem i ekspresją tożsamości jednostki, ile ze społecznym i kulturowym kontekstem, w którym musi ona funkcjonować. Kiedy pod koniec wieku znaczenia nabrała problematyka międzykulturowa, wzrosło zainteresowanie napięciami i dynamiką wie-lokulturowości i postkolonializmu, również dla performansu coraz wyraźniej stawały się one pierwszorzędną kwestią. W istocie uznano performans za podstawowy zabieg w procesie budowania kultury i jej związków z innymi kulturami. Jak stwierdzał Phillip Zarrilli: „performans jako forma kulturowego działania nie stanowi prostego odzwierciedlenia istotnych, utrwalonych atrybutów niezmiennej, jednolitej kultury; stanowi arenę nieustannego negocjowania doświadczeń i sensów, z których kultura się składa"¹.

| Poprzedni rozdział poświęciliśmy performansowi związanemu z osobistym doświadczeniem. W tym zaś rozdziale - nie wykluczając cał-

>    ¹ Ph. Zarrilli, For Witom Is the King a King? Istna of Intennltural Productiim,

Ptrception and Rtcepiion in a Kathakali „King Lear", w: J. Roach, J. Rcinelt, Cririrol tfheory and Performance, Ann Arbor 1992, s. 16.

259