DSC03924 resize

Rozwój stosunków kulturowych na Pomorzu 81

Rozwój stosunków kulturowych na Pomorzu 81

widoczJ em a m

niennycj,!

^zajemjJ

będący^

. 144 n.;J.

morskiej powodu* iszczenia! logiczni u Ciągle! •jaływar wów (S. t można | tą teźsJ i 1969,11

•zebiegil siadują-1 się zbyli IcowycM ywiśckr ;zęsts2»| i uch i*:

aą tego; ystkicM

t nieco} feny (f-\ że rol*| krę^l 177 n^I nikie*^|,|

I prze* I mo^l lodowi icowej I puent¹¹1 52 n\ I •dukcj' | podob'

niej zawodowa wytwórczość ozdobnych naczyń, rozchodzących się niezależnie od przebiegu granic jednostek kulturowych (F. Horst 1972, ryc. 17;' M. Mogielnicka-Urban 1984, s. 164). Dla całości ceramiki tego regionu jest to jednak zjawisko marginalne.

Obie istniejące w późnej epoce brązu na Pomorzu grupy różnią się w miarę upływu czasu coraz wyraźniej, tak w zakresie ceramiki, jak i metali. To zróżnicowanie sięga tak daleko w okresie halsztackim C (o ile termin ten może być zasadnie stosowany dla Polski północnej), że czas ten nie wszedł już w obręb niniejszych rozważań. Powstawanie kultury pomorskiej, będącej w prostej linii kontynuacją kultury łużyckiej pozwala obserwować ciągłość wielu tu charakteryzowanych procesów. Nie jest chyba dziełem przypadku, że dopiero w fazie upowszechniania się żelaza, a więc ustania konieczności czerpania brązu z południa, rozpoczyna się rozszerzanie się elementów północnych ku południowi. Jest to proces obserwowany równocześnie w kulturze pomorskiej, jastorfskiej i kurhanów zachodniobałtyjskich (J. Dąbrowski 1981, s. 114), a więc jakaś reguła wspólna dla terenów nadbałtyckich. Pozwala to uznać obrót brązem za najistotniejszą przyczynę omówionych procesów kulturowych tego obszaru. Natomiast handel bursztynem nie może chyba być uważany za element równorzędny (K. W. Struve 1979, s. 132) — w każdym razie zaprotestować trzeba przeciw schematycznemu przypisywaniu mu wielkiej roli w każdym okresie epoki brązu.

Zreferowany tu obraz, mimo wszelkich luk w źródłach i wynikających z nich uproszczeń, pozwala jednak wyraźnie zobaczyć rozwój kulturowy Pomorza w epoce brązu jako proces ciągły. Miejscowa ludność przyswajała sobie szybciej wytwory, a wolniej zwycząje, docierające tu szlakami wykorzystywanymi dla handlu brązem. Napływąjące niewielkie grupy ludności oraz dalekosiężny charakter wymiany brązu powodowały znaczne itjednolicenie wielkich nawet obszarów. Pojawienie się więc kultury łużyckiej na Pomorzu i jej oddziaływanie na inne tereny nadbałtyckie jest tylko szczególnym przypadkiem zjawiska znacznie szerszego, a niestety jeszcze nie w pełni zbadanego. Chodzi oczywiście o ujednolicenie wielkich obszarów Europy przez rozchodzenie się elementów zespołu pól popielnicowych. Rozwój zachodnich połaci obszarów nadbałtyckich w środkowej i późnej epoce brązu jest na tyle jednolity, aby można go było traktować jako swoisty wycinek owego Ogólniejszego procesu. Rozwój ten przebiegał zarazem jako przedłużenie wcześniejszych procesów kulturowych, wyrażających się podobnie oddziaływającymi wpływami innych wielkich zespołów kulturowych, to jest unietyckiego i mogiłowego. Ciągłość owych procesów może być właśnie łączona z obrotem brązów, jako przyczyną sprawczą. Problematyka ta wymaga jeszcze wielu badań, ale wydal* się, te zasadniczy