DSC04158 (5)

PARABOLA IRONICZNA

I sze Gomulicki — „sprowadzająsię w istocie słowa Wielkiej Damy,

* i jej zaręczyny, i jej dobroć, 1 jej całerzekome cfir^yijanśTwo^^j • Zniszczenie człowieka wskutek ostracyzmu społecznego iT<> wafźvślciego przewiduje zresztą Norwid *fw~^tówa5ym wyżej fragmencie) dla kogoś, kto został posądzony o kradzież chleba, nawet w wypadku jego uniewinnienia — jak to miało miejsce w przypadku Mak-Yksa — przez kierujący się miłosierdziem sąd:

Dajmy na to nawet, że jury. jako z postępu chrześcijańskiego wyszli. nie skażą człowieka takiego na więzienie, wtedy ja się zapytam, kto mu odda cześć jego. kto zeń zdejmie to piętno hańby, że był o kradzież posądzony-? Powiem nawet że niechby współcześnie do takiej sprawy o głód człowieka polityczna jaka reakcja w społeczeństwie miała swój rygor — jury przenieśliby polityczne usposobienia na pole sprawiedliwości i potępiliby takiego człowieka dla porządku i przykładu. (O Juliuszu Słowackim. VI 434)

poczytanie zakończenia dramatu^staje się problemem nie-słychanie"lśtótnyraPŃT przypadku jego wystawienia scenicznegop> kiedy interpretacja aktorska, ustawienie postaci na scenie, r:©lW planowanie sytuacji — związane muszą być z jakimś wyborem interpretacyjnym. Może dlatego nie jest rzeczą dziwną, że najtrafniej chyba — według naszego zdania — skomentował ten finał reżyser, który niejednokrotnie inscenizował dramaty Norwidowskie, Kazimierz Braun:

Każde usilne interpretowanie finału Pierścienia — czy to z Marią pozytywną, czy z negatywną, prowadzi w rezultacie do banału, do spointowania umoralniającej historyjki. Natomiast jeżeli si£_rozegra. sprawę dwuznacznie i pozostawi widzowi osąd zdarzeń, cała sztuka staje

¹⁸ J. W. Gomulicki, Pierścień i zero, czyli o tragizmie „Pierścienia Wielkiej-Damy" |w;j Zygzakiem. Szkice, wspomnienia, przekłady, Warszawa 1|981, s. 304— 305.

się niepokojąca, ujawnia swój walor poeiycki. zmusza do uświado-mienia sobie relatywizmu i złożoności rzeczywistościft/zeba więc zakończenie pozostawić widzowi. 1 autorowi. Gdyby chcio jednoznacznie rzecz przedstawić, znalazłby na pewno na to doić sposobów. Ale wolał zakończenie dwuznaczne. Był wielkim artystą.'A wielka sztuka stoi zawsze na pograniczu tajemnicy^,9.

Jednak rąbek tej tajemnicy, tej dwuznaczności czy nawet wieloznaczności uchyla sam autor. Pomijająć^s/ę/Td^utworu, którym go zaopatrzył dramaturg; nalężjLzauważyiLifi. ten_po-zornie - jak powiedziano - realistyczny dramat posiada jeszcze fragment, który~6urzv owa realistyczną konwencie. Mowa tu o swoistego rodzaju „epilogu” sztuki, kiedy to na tle rzeźbiarsko skomponowanych-postaci Hrabiny z dłońmi w rękach klęczącego u jej stóp Mak-Yksa, tej pary narzeczonych, za którą błyskają podziwiane przez gości ognie sztuczne, na przód .sceny, wykuwa się Sędźia”Durejko, by wygłosie bezpośrednio_jio_puhliczn£Ści (rzecz niemożliwa w dramacie realistycznym) swój „głęboki mo-nolog”, który wyjaśnić ma widzowi „moralny sens komedii”. W zgodzie z charakterem tej postaci jest to megalomańska pochwała, w której Durejko przypisuje sobie - i słusznie! - zasługę w szczęśliwym zakończeniu sztuki i rozwiązaniu losu Mak-

¹⁹ K. Braun, Cypriana Norwida teatr bez teatru, Warszawa 1971, s. 130—131. Warto dorzucić tutaj interpretację Brauna głównego bohatera dramatu: „Mak-Yks w finale Pierścienia został postawiony w sytuacji czysto groteskowej. Nic nie zyska odrzuceniem ręki Marii. I nic nie zyska, jeśli ją przyjmie. W jednym wypadku pozostanie skompromitowany w swoim środowisku, z którego chyba do Ameryki przyszłoby mu uciekać, w drugim skompromituje się sam wybierając ciche gniazdko uwite mu przez kuzynkę. Będzie to wybór oportu-nistyczny” (ibidem, s. 165). Należy dodać, że w przypadku odrzucenia ręki Marii Mak-Yks staje nie tylko przed groźbą kompromitacji towarzyskiej, ale przede wszystkinr skazuje się na ostateczną rezygnację ze, swoich nadziei miłosnych. ’ ™