DSC04672 (2)

18

Jednakże tylko w wypadkach skrajnych przypomina nasz bohater gniewnego Boga Jahwe.

Słowacki uważał, że z Bogiem Starego Testamentu, który potrafi zniszczył wszystko to, co stworzyć który jest Bogiem zemsty, duchy nie potrafią nawiązać kontaktu. Dlatego w miejsce Boga-Ojca wpro. wadza Boga-Syna. który jest Bogiem przyszłości. Ten Bóg jest sym, bólem bezmiernej miłości, skupia w swej istocie wszystkie ludzkie nadzieje. W systemie mistycznym Słowackiego staje on na czele*du* chów triumfujących, duchów wiodących.

W tej sytuacji nie dziwi nas fakt, że postawa Księdza Marka przy. pominą nam postawę Chrystusową. O jego sile i mocy decydują mi-łość, cierpienie i poświęcenie. Te właśnie cnoty konstytuują naszego bohatera.

Ujawnia się to w punkcie kulminacyjnym dramatu, gdy „Ksiądz, jak Mojżesz, wśród kul nieprzyjacielskich błyska cnotami i duchem rozrywa nieprzyjacielskie armaty”¹¹. Choć wie, że przegrywa ścigany przekleństwem mściwej Judyty, nawet teraz, w chwili klęski, potrafi jej przebaczyć. Tak więc. Ksiądz Marek jaśnieje Chrystusowym wręcz blaskiem.

Wejście Moskali do Baru, zemsta Judyty niszczą i łamią Księdza. Jako człowiek zostaje on pokonany i ulega, ale idea, której jest posłan-nikiem — wzbudzenie w sobie i w innych Ducha Bożego, by Duch ten zwyciężył i zbudował na ziemi szczęście Boże, „Słoneczną Jeruzalem” — ta idea zwydęża.

Warto może zaznaczyć, że Ksiądz Marek to przypadek rozwiązania przez dojrzały romantyzm problemu osobowości wyrastającej ponad przeciętność, geniusza. Tu samotny w swej niezłomności bohater już nie występuje przeciw społeczeństwu, wręcz przeciwnie, jest jego przywódcą¹². Ksiądz Marek to drugi Mesjasz, ale plan moralny, który jedynie propagował biblijny Jezus, łączy on z planem narodowego odrodzenia uświęconego narodu. Barski „Książę Niezłomny” to ze wszech miar teopolityk”¹³.

i Anonimowa rozprawa M. Bałuckiego o Księdzu Marku, [w:] B. Zakrzewski, H Pecold, A. Ciemnoczołowski, Sądy współczesnych o twórczości Słowackie-flj Wrodaw 1963.

I Por. S. Treugutt, Książę Niezłomny na murach Baru, [w:] Przemiany tradycji barskiej, pod red. Z. Stcfanowskiej, Warszawa 1970, s. 213.

I R. Ossowski, Romantyczna lektura Biblii, [w:] Inspiracje religijne w literatu-H Warszawa 1983,1133.

_IWspominaliśmy już, że Słowacki, kreując bohatera swojego dra-

I matu, nie tylko korzystał z legendy Jandołowicza, ale i sam ją niejako tworzył: Warto by może zwrócić uwagę na to, jakimi środkami I formalnymi posługiwał się poeta tworząc mit Księdza Marka.

Po pierwsze: wzorów dla teraźniejszości, sankcji usprawiedliwia- ■ I jących dzień dzisiejszy, szukał w przeszłości; w postaci, jaką był I M. Jandołowicz znalazł moralne uzasadnienie walki narodowo-wyz-I woleńczej. Po drugie: dążył do sakralizacji głównego bohatera (dzię-I ki temu Sprawa, dla której walczył nabierała cech świętości). Po I trzecie: wykorzystał mechanizm tzw. schematyzacji postaci (tzn. do-I brał odpowiednie fakty z życia Księdza). Po czwarte: zwrócił uwagę I na wierność bohatera idei (w momencie śmierci Księdza uwypuklił jego osobisty heroizm). Po piąte: biografię bohatera uczynił namiastką obrzędu. Ksiądz Marek, jak Mojżesz, wiódł swój naród z niew oli tyranii ku wolności. Poeta ukazał łączność swego bohatera z grupą I społeczną. „Wobec śmierci tego wielkiego człowieka, czytelnik staje w skupieniu jak wobec tajemniczego misterium życia. W obliczu wspólnej tajemnicy śmierci i życia czytelnik jednoczy się z bohaterem opisu”¹⁴.

Na uwagę zasługuje jeszcze jeden fakt. Mianowicie Ksiądz Marek, świadomy tego, czym jest legenda, tę legendę kształtuje, zapowiadając i przewidując jej przyszłe działanie. W tej sytuacji oczywistym wydaje się fakt, że Ksiądz Marek jest w intencji twórcy również utworem o programowaniu legendy narodowej, legendy Baru (tu charakterystyczna jest wizja dziada, który opowiada wnukowi o męczeństwie konfederatów) i legendy osobistej. Bohater powiada, że jego przyszła śmierć to „sztandar sercom zatknięty”, przeczuwa również przyszłe zwycięstwo.

Judyta to drugi bohater dramatu. Ona również ma dar odczytywania znaków boskich. Nurtują ją przeczucia i jest obdarzona darem jasnowidzenia. Podobnie jak Ksiądz Marek wie, że musi umrzeć i z tą świadomością ginie dla dobra Sprawy.

O ile jednak Ksiądz Marek był osobą historyczną, realnie istniejącą, o tyle postać Judyty ma proweniencję biblijną.

Występuje tam ona jako piękna i bogata wdowa mieszkająca w

¹⁴ J. Chałasiriski, Tworzenie legendy i naukowe badania historii, [w:] Kultura i naród. Warszawa 1968.

2*