DSC05085 (3)

■Will ws n,r

wanych - przekładów dzieł Arystotelesa na język polski, najwidoczniej znał O poprawie i wyznawał zbliżone do jej autora poglądy, ale nie wymieniał jego nazwiska, prawdopodobnie nie chcąc się narażać coraz bardziej wpływowym możnowładcom i klerykałom.

Jeszcze w połowie XVII wieku idee Frycza stanowiły pożywkę dla myśli światłego profesora akademii wileńskiej, Aarona Aleksandra Olizarowskiego (1618-1659), który w swym dziele De politica hominum societate (O politycznej społeczności ludzi) najwyraźniej do nich nawiązywał. Znajomość O poprawie ograniczała się jednak już wówczas do coraz węższego grona erudytów, czego przejawem było choćby wspomniane już wyżej dzieło Conringa.

Równocześnie coraz częściej traktowano Frycza wyłącznie niemal jako autora dzieł teologicznych, umieszczonych zresztą już w 1559 r. w Indeksie ksiąg zakazanych wśród pisarzy zakazanych „pierwszej klasy”. Stąd np. w Setnicy' pisarzy polskich (Scriptorum Polonicorum hekatontas, 1625) i w dziele o Słynnych mężach Sarmacji (De Claris oratoribus Sarmatiae, 1628) Szymon Starowolski pisał o Fryczu jako o zaciekłym zwolenniku „nowinek". Nazywał wprawdzie Frycza najsławniejszym mówcą i chwalił jego poglądy na obyczaje i prawa, ale potępiał jako heretyka. Równocześnie zaś w swej Reformacji obyczajów polskich, wydanej w połowie XVII wieku, wykorzystuje dorobek Frycza cytując jego uwagi o pysze, o prawdziwej wolności przeciwstawiając ją swawoli, o potrzebie wykształcenia senatorów, o wychowaniu młodzieży, o szczęściu obywateli jako celu państwa itd.

Paweł Ruszcl, dominikanin i autor wydanej w Wilnie w 1641 r. książki pt. Triumf na dzień chwalebny Jacka świętego uważał Frycza /a heretyckiego ministra i kaznodzie*

ją, i wymieniał go jednym tchem w rządzie „bezecnych”, do których zaliczał Piotra Statoriusza, Fausta Socyna, Jerzego Błandratą, Bernarda Ochinusa itd.; potępiał go razem z „innymi piekielnymi ministrami”, którzy wypowiadali „przeciwko Trójcy Przenajświętszej nieznośne bluż-nierstwa”. Twierdził, że ci wszyscy „Trepkowie, Friciu-sowie, Samiccy, Niemojewscy..pisali swe dzieła przeciwko wierze i papieżowi.

Jak już wiemy, za granicą znano Frycza w XVII stuleciu głównie jako autora licznych pism teologicznych, z tym jednak, że reprezentujący różne odmiany protestantyzmu pisarze nie potępiali go, lecz przeciwnie: doszukiwali się w jego dziełach argumentów potwierdzających ich różne tezy. Należał do nich m.in. „ojciec prawa narodów” i równocześnie pisarz religijny Hugo Grotius, który w wydanym w 1642 r. dziele pt. Droga do religijnego pokoju (Hu ad pacem ecclesiasiicam) wykorzystywał argumenty Frycza, na którego się wielokrotnie powoływał. Frycz cieszył się bowiem dużą sławą wśród tzw. irenistów zachodnioeuropejskich, tj. grupy pisarzy dążących do pojednania wszystkich wyznań w oparciu o wolność sumienia.

Z wolna jednak nadciągały nowe czasy i nowe poglądy drążyć zaczynały umysły myślicieli. Nic więc dziwnego, że kiedy coraz częściej zaczęto odwoływać się przed „trybunał rozumu”, niejeden myśliciel przypomniał czytelnikom postać polskiego pisarza. I tak Pierre Bayle, czołowy myśliciel francuskiego racjonalizmu, autor gruntownego Słownika historycznego i hytycznego (Dictionnaire histo-rique et critiąue) wydanego po raz pierwszy w 1669 r„ podkreślał, że O poprawie Frycza cieszyło się wielkim szacunkiem, a on sam został zaliczony do rzędu tych pisarzy, jacy pisali „najbardziej rozsądnie na temat polityki”. Bav-