DSC07018 (2)

66 Stanisław Kawula

Wstępnie można odpowiedzieć, iż w wychowaniu jednostek lub grup społecznych nie chodzi nam tylko o pełną unifikację metod i środków oddziaływań poprzez poszczególne instytucje, grupy, organizacje i stowarzyszenia. Idzie nam raczej o zaakcentowanie ich specyfiki funkcjonowania i wzajemne dopełnianie się w procesie wychowawczym jednostek i całego społeczeństwa.

Oba rodzaje dezintegracji wychowawczej wpływają jednak na ogół niekorzystnie na jednolitość formowania się osobowości jednostek lub grup. Z tego też względu podstawowym zadaniem społecznym staje się sprawa zintegrowanego funkcjonowania instytucji wychowania intencjonalnego z instytucjami wychowania naturalnego i pośredniego. Idzie o to, aby instytucje te stanowiły jedną całość, zharmonizowaną ze sobą pod względem wychowawczego funkcjonowania. Z tej właśnie racji mówi się o potrzebie jednolitego systemu oświatowo-wychowawczego w całym społeczeństwie, jak również w obrębie określonej organizacji życia zbiorowego, z którą jednostka zachowuje bezpośrednią styczność, tj. w konkretnym rejonie szkolnym, w osiedlu mieszkaniowym, gminie itp.

Biorąc pod uwagę zakres oddziaływań wychowawczych, stanowiących system. tj. układ skoordynowanych i wewnętrznie spójnych sprzężeń pomiędzy składowymi elementami (grupami, instytucjami) środowiska wychowawczego jednostki, można wyróżnić kilka odmian systemu wychowawczego:

I) całkowity, globalny system oświatowo-wychowawczy społeczeństwa (makrosystem wychowawczy);

2) środowiskowy system wychowawczy — idzie tu o całokształt wpływów wychowawczych, pochodzących od grup, instytucji i urządzeń, z którymi jednostka zachowuje bezpośrednią styczność (np. system wychowawczy w rejonie szkolnym, na wsi. w dzielnicy miasta itp.);

3) system wychowania charakterystyczny dla określonej instytucji wychowawczej. np. szkoły, domu dziecka, rodziny (mikrosystem wychowawczy, niesłusznie określany czasami jako lokalny system wychowawczy);

4) indywidualny system wychowawczy obejmujący przemiany zachodzące w osobowości każdej jednostki, które są wynikiem wpływu poprzednio wymienionych odmian systemu wychowawczego oraz własnej aktywności jednostki.

Nie wdając się w szczegół ową analizę wyróżnionych tu odmian systemów wychowawczych, trzeba widzieć w każdym z nich rodzinę jako ważny i istotny element składowy. Cokolwiek można by aktualnie powiedzieć o dynamice i czynnikach przemian w strukturze i funkcjonowaniu współczesnej rodziny, to nie ulega wątpliwości, iż jest ona nadal podstawową komórką rozwoju i kształtowania się osobowości człowieka. Jej osobotwórczy charakter zaznacza się w każdym z wymienionych odmian systemów wychowawczych. Ich tworzenie się i właściwe

funkcjonowanie nie może odbyć się bez uwzględnienia wychowawczego oddziaływania rodziny.

Sprawa ta nie jest jednak taka prosta i łatwa. Trudności w pełnej integracji rodziny z poszczególnymi systemami wychowawczymi wynikają przede wszystkim ze specyfiki funkcjonowania rodziny jako grupy pierwotnej, a w związku z tym, z ograniczonymi możliwościami wpływania na rodzinę z zewnątrz. Rodzina jest tą grupą społeczną, do której stosunkowo późno i z pewnymi oporami przenikają nowe idee wychowawcze z globalnego systemu wychowawczego. Stanisław Kowalski w tej kwestii pisze m.in.: przeżytki ideologiczne trwają uporczywiej, a nowe wartości przyjmują się trudniej w rodzinie niż w środowisku pozarodzinnym - w grupach rówieśników, w szkole, w zakładzie pracy i innych instytucjach. Po prostu instytucje pozarodzinne są (na ogół - S.K.) nosicielami nowych wartości bez opierania się o tradycję, czasem nawet dzięki radykalnemu zerwaniu z nią, rodzina zaś akceptuje nowe wartości w procesie uporczywego ścierania się starego z nowym (S. Kowalski, 1972).

Podobnie kształtują się inne sprawy wychowawczego funkcjonowania rodziny na tle ogólnospołecznego systemu wychowania, np. w zakresie uznawanych wzorów wychowawczych przez rodziców. Jednak jej wychowawcze funkcje — podobnie jak wszystkie pozostałe — muszą być rozpatrywane w powiązaniu z całokształtem wpływów uspołeczniających członków rodziny oraz we współdziałaniu z makrosystemem wychowawczym i środowiskowym, czyli lokalnym systemem wychowawczym.

Rodzina jako mikrosystem spełnia funkcje wychowawcze na rzecz swoich członków, a równocześnie spełnia je na rzecz makrosystemu wychowawczego. Stąd też rozpatrywanie wychowawczej funkcji rodziny wyłącznie w jej mikrosystem ie ograniczyć może lub wypaczyć faktyczny stan rzeczy pod tym względem.

Oczywiście w pracach badawczych nad rodziną jako środowiskiem wychowawczym konieczna jest analiza jej mikrosystemu wychowawczego i jej pozostałych funkcji. W zakresie tym również może zachodzić i zachodzi zjawisko wewnętrznej dysfunkcjonalności rodziny, którego czynnikami mogą być np. alkoholizm rodziców, sprzeczne wymagania rodziców wobec dzieci, rozbicie więzi rodzinnych, niedostateczny poziom opieki nad dziećmi. W tym aspekcie dysfunkcjonainość wiąże się z nie wypełnianiem przez rodzinę jej podstawowych funkcji (biologiczno-opiekuń-czych, ekonomicznych, kulturalnych i wychowawczych) na rzecz jej członków (J. Nikitorowicz, 1992).

Natomiast istnieje także zjawisko dysfunkcjonalności zewnętrznej rodziny w relacji rodzina-społeczeństwo (mikrosystem wychowawczy — ma krosy stem wychowawczy).