DSC07046

198 Stanisław Kawula

Rozważmy tutaj głównie problem optymalizacji rozwoju psychofizycznego intelektualnego, społecznego i kulturalnego dzieci i młodzieży z różnych grup społe-canych i środow iskowych, przy współudziale rodziny jako naturalnego środowiska opiekuńczo-wychowawczego. Odnosi się to zwłaszcza do środowisk społecznie, kulturowo i socjalnie zaniedbanych, pod wieloma względami zróżnicowanych.

Na start społeczny dzieci i młodzieży składa się kilka momentów i etapów, przez które dziecko - uczeń ..przechodzi⁹⁹ w życiu, mając bądź sprzyjające warunki w swoim środowisku domowym, bądź warunki niekorzystne dla osiągnięcia coraz wyższej pozycji społeczno-oświatowej i zawodowej. Start społeczny rozpoczyna się już w chw ili umdzenia się dziecka (a nawet przed urodzeniem), dalej zaznacza się na każdym przejściu od niższego do wyższego typu szkoły, a także w danym typie szkoły . Uwidacznia się to najdobitniej w momencie podjęcia przez jednostkę pracy zawodowej, w korzystaniu z dóbr kultury, w stylu i jakości życia (M. Tyszkowa (red.), 1990; M. Ziemska (red.). 1982: Z. Tyszka (red.), 1984). Proces ten można sobie wyobrazić tak. jak na schemacie nr 8.

Schemat 10 Zróżnicowanie startu społecznego, oświatowego i zawodowego dzieci i młodzieży

rodło: opracowanie własne

Osiąganie przez młodzież poszczególnych „szczebli” oświatowych nie oznacza np. tylko ilościowego udziału przedstawicieli różnych typów rodzin w określonym poziomie kształcenia, ale odzwierciedla także poziom osiąganych efektów kształcenia i wychowania (np. poziom wiedzy szkolnej uczniów, poziom ich aspiracji). Czy i jak silnie zaznacza się wpływ środowiska rodzinnego na sytuację jednostki na poszczególnych etapach oświatowych, prowadzących w rezultacie między innymi do zróżnicowanego staitu społeczno-zawodowego młodzieży?

Należy zbadać także zależności pomiędzy niektórymi czynnikami rodzinnymi (cechami), np. pracą zawodową, wykształceniem rodziców, sytuacją materialną, środowiskiem zamieszkania a poziomem aspiracji dzieci, wynikami w nauce, uznawanymi wartościami, kończeniem przez nie szkół różnych szczebli, przestępczością młodzieży (H. Cudak, 1995).

W niniejszym opracowaniu przedstawione są niektóre wyniki badań nad dynamiką kolejnych pokoleń rodzinnych, będące wskaźnikiem i zarazem czynnikiem warunkującym start społeczny, oświatowy i zawodowy młodzieży. Wyniki ujęliśmy porównawczo, śledząc przeobrażenia w latach 1976-1978 i 1985-1986. Badaniem objęto uczniów klas VIII i ich rodziny, stosując kwestionariusz wywiadu w rodzinie, analizę dokumentacji szkolnej oraz inne techniki szczegółowe. W pierwszym etapie badań uwzględniono 633 rodziny uczniów klas VIII z województwa toruńskiego, a drugim 436 rodzin z województwa toruńskiego i olsztyńskiego. Dobór rodzin odbył się w sposób warstwowo-losowy z uwzględnieniem rodzin z czterech podstawowych sfer osadniczych (miasto, małe miasto, wieś podmiejska, wieś dalej położona od miasta). Są to badania w tzw. mezoskali (S. Kawula, 1975, s. 27 i dalsze). Pytania kwestionariusza uwzględniały m.in. społeczno-zawodowe położenie pokolenia dziadków i rodziców oraz aspiracje dzieci i rodziców do nauki dzieci po skończeniu szkoły podstawowej. Przejście ze szkoły podstawowej do ponadpodstawowej jest bardzo istotne dla przyszłej drogi życiowej dziecka, gdyż wówczas zapada niejednokrotnie decyzja o późniejszym jego starcie zawodowym i położeniu społeczno-zawodowym oraz kulturalnym. Wybór szkoły ponadpodstawowej lub zaniechanie dalszego kształcenia jest zasadniczym momentem w życiu absolwenta szkoły podstawowej. Jednym z cz^nników warunkujących wybór kształcenia, a przez to zawodu, jest rodzma^Jęś li system szkolny staje się obecnie jednym z głównych narzędzi nowej stratyfikacji społecznej - pisze M. Kozakiewicz - to można wysunąć taką hipotezę: poziom ambicji życiowych, dążeń i celów oraz motywacja zależą w dużym stopniu od stymulującej roli środowiska rodzinnego i to już poczynając od najwcześniejszego dzieciństwa(M. Kozakiewicz, 1985, s. 184; także: M. Jarosz, 1986:

L. Dyczewski, 1981).