DSC07014 (2)

58 Stanisław Kawula

3) mechanizm inspirujący i pobudzający odpowiednio ukierunkowaną aktywność wychowanka (dziecka) - w rodzinie najczęściej inspiratorami są rodzice lub, ogól-niej mówiąc, starsze pokolenie (o kwestii tej bliżej mówimy przy charakterystyce stosunku wychowawczego w rodzinie).

Dwa pierwsze z wymienionych mechanizmów wychowujących wiążą się raczej z wychowaniem naturalnym w rodzinie, a trzeci z nich jest wyrazem zamierzonych. intencjonalnych oddziaływań wychowawczych.

4. Funkcje rodziny a wychowanie

Specyficzną cechą środowiska rodzinnego jest to, że jego funkcje stanowią ograniczoną całość, złożoną i jednolitą, których nie można w życiu codziennym spełniać oddzielnie. Dlatego też jakiekolwiek zaburzenie utrudniające realizację którejś z podstawowych funkcji powoduje - krótszą lub dłuższą - niezdolność rodziny w jej ogólnym funkcjonowaniu.

Już Z. Mysłakowski stwierdził, iż rodzina jest grupą społeczną, w której splatają się zjawiska różnej natury, a mianowicie: biologiczne, socjologiczne, ekonomiczne, psychologiczne i pedagogiczne. Jednym słowem, rodzina jest instytucją i grupą społeczną, pełniącą szereg rozmaitych funkcji.

Należy jednak rozróżniać pojęcie funkcji i zadań. Funkcje rodziny są to skutki wywoływane przez działanie i zachowanie się członków rodziny, zawierające się w samej rodzinie lub poza nią, bez względu na to, czy były one zamierzone lub pożądane. Przez zadania rozumie się natomiast ogólne czynności, które mają wywołać pożądane skutki, zalecane przez zbiorowości szersze czy też podjęte świadomie przez samą grupę (J. Szczepański, 1970, s. 243—252).

Rodzinie, jako grupie społecznej, przypisuje się spełnianie różnorodnych funkcji. Najpełniejszy ich wykaz podaje M. Ziemska, kiedy mówi, iż są to funkcje: prokreatywne, usługowo-opiekuńcze, socjologiczne i psychologiczne. Zaś według N. Chmielnickiego są to funkcje: rozrodcze, dziedziczenia społecznego, stabilizacji jednostki, prowadzenia gospodarstwa domowego, opiekuńcze, funkcje ekspresji uczuć, zrozumienia i uznania, funkcje rozładowania napięć nerwowych, zas-. pokojenia potrzeb seksualnych i funkcje wychowawcze. Natomiast Z. Tyszka wyróżnia aż 10 funkcji rodziny: materialno-ekonomiczną, opiekuńczo-zabezpiecza-jącą, prokreacyjną, legałizacyjno-kontrolną, socjalizacyjną, klasową, kulturalną, rekreacyjno-seksualną, towarzyską i emocjonalno-ekspresyjną (N. Chmielnicki,

1973; Z. Tyszka, 1974, s. 61; M. Ziemska, 1975). Natomiast z punktu widzenia polityki społecznej i socjalnej akcentuje się zwłaszcza funkcje przystosowawcze i ochronne rodziny małej i rozszerzonej. Można wtenczas mówić o kompensacyjnej funkcji rodziny dużej (np. w wypadkach ojca samotnie wychowującego dziecko).

Nie ma z pewnością potrzeby, aby mnożyć ilość funkcji przypisywanych rodzinie, gdyż zaciera się przez to obraz funkcji podstawowych i pochodnych. Na ogół przyjmuje się, że rodzina pełni cztery podstawowe funkcje, tj. funkcję biolo-giczno-opiekuńczą, kulturalno-towarzyską, ekonomiczną i wychowawczą. Oczywiście każda rodzina pełni te funkcje na różnym poziomie i w różnym zakresie.

Małżeństwo monogamiczne, stanowiące podstawę współczesnej rodziny, jest społecznie uznaną instytucją obcowania seksualnego i przyczynia się przede wszystkim do zachowania ciągłości biologicznej każdego narodu.

Rola małżonków nie kończy się jednak z chwilą narodzenia dziecka.(Opiekowanie się dzieckiem, tj. zapewnienie mu właściwych warunków rozwoju litycznego, m.in. dostarczenie należytego pożywienia, odpowiedniego ubrania, zapewnienie warunków snu i wypoczynku, ochrona przed niebezpieczeństwem itd., należy do głównych obowiązków obojga rodziców. Jak dotąd inne formy życia społecznego nie przejmują powszechnie od rodziny funkcji biologiczno-opiekuńczej i z pewnością nigdy jej w tym względzie w pełni nie zastąpią. /

Rodzina jest również miejscem życia kulturalnego i towarzyskiego. Organizacja wypoczynku, zabawy, rozrywki, odbioru dóbr kulturalnych itd. należy do zasadniczych treści życia rodzinnego.

Rodzinę zgodną i nie rozbitą można poznać choćby po tym, że prowadzi ona wspólne gospodarstwo domowe, stanowi wspólną jednostkę ekonomiczną, dostarcza środki niezbędne do życia wszystkim członkom rodziny, wyposaża mieszkanie w odpowiednie sprzęty, urządzenia i produkty.

Rodzina jest również instytucją, która wychowuje dzieci i w której wychowują się także wzajemnie pozostali członkowie rodziny. Wychowanie w najszerszym rozumieniu tego słowa jest procesem wdrażania młodych pokoleń do życia w społeczeństwie. Działalność wychowawcza rodziny zapoczątkowuje ten proces, który w dalszym ciągu jest przejmowany przez szkołę i inne instytucje wychowawcze, wzmacniany przez wpływy środowiska (dalszego i bliższego) oraz przez aktywność własną jednostki. Wychowanie w rodzinie może mieć charakter celowy, planowy i świadomy ze strony rodziców (refleksyjny), podobnie jak w instytucjach wychowania bezpośredniego (np. w szkole) oraz może odbywać się w sposób przygodny i samorzutny (bezrefleksyjny).

Dla ogólnego funkcjonowania rodziny, a zwłaszcza dla jej działalności wychowawczej, zasadniczą podstawę stanowi życie emocjonalne. Podstawowe funkcje rodziny wyróżniamy ze względu na rzeczowy, treściowy aspekt życia rodzinnego. Natomiast funkcja emocjonalna rodziny przenika całokształt sytuacji i stosunków zachodzących w rodzinie i przez to nadaje swoistej dynamiki wszystkim funkcjom spełnianym przez rodzinę, w tym również funkcjom wychowawczym. Więzi uczuciowe w rodzinie mają bardzo duże znaczenie dla prawidłowego