DSC07044

166 Stanisław Kawula

Do zasobów systemu rodzinnego zaliczamy:

- spójność rodziny, na którą składa się zaufanie, wzajemne docenianie się, wsparcie. integracja i poszanowanie indywidualności;

-    adaptacyjność. czyli zdolność rodziny do przezwyciężania przeszkód;

-    organizację rodziny: zgodność, jasność i konsekwencje w zakresie obowiązują, cych ról i reguł, wspólne przywództwo rodziców, jasne granice rodzinne i pokoleniowe;

- umiejętność porozumiewania się: jasność, bezpośredniość przekazów informacji;

- wytrzymałość rodziny: poczucie kontroli nad wydarzeniami, aktywne nastawienie do sytuacji trudnej i przekonanie, że zmiana przyniesie dobre skutki;

- ilość i forma czasu spędzonego razem przez rodzinę, które są wskaźnikami integracji i stabilności rodziny;

- zdolność rodziny do wykorzystywania zasobów indywidualnych do radzenia sobie w sposób konstruktywny z napięciami, wspierania rodziny oraz rozwiązywania problemów, jakie przed nią stoją.

Do zasobów społeczności należą pojedyncze osoby, grupy i instytucje, z których pomocy rodzina może skorzystać, np. ośrodki interwencji kryzysowej, grupy i wspólnoty (E. Leśniak, A Dobrzyńska-Mesterhazy, 1996, s. 87—91).

Oceny tego samego wydarzenia bywają różne w obrębie tej samej rodziny. Mogą się wahać od postrzegania go jako dezintegrującego system rodziny do traktowania go jako wyzwania. Indywidualna ocena zależy od systemu wartości konkretne/ osoby i jej wcześniejszych doświadczeń w radzeniu sobie z kryzysami. Jest dokonywana na podstawie indywidualnej analizy wymagań stojących przed rodziną oraz jej możliwości.

Poza indywidualną oceną i reakcją poszczególnych członków na stres, rodzina wykształca swoje własne kryteria oceny, które wpływają na nadawanie znaczenia kryzysowym sytuacjom. Kryteria te powstają na bazie charakterystycznego dla rodziny systemu wartości, obrazu świata, postaw i przekonań. Nadanie wspólnego dla wszystkich członków rodziny znaczenia krytycznemu wydarzeniu ułatwia rodzinie radzenie sobie z kryzysem.

Wzorce rodziny związane z radzeniem sobie

Ważne jest to, czy i w jakim stopniu rodzina posiada umiejętność rozwiązywania problemów, czyli nazywania problemu, rozwiązywania pojedynczych kwestii, podejmowania alternatywnych działań. Stosowane strategie radzenia sobie (coping behavior) służą przywróceniu równowagi między stawianymi przez zewnętrzne lub wewnątrzrodzinne sytuacje kryzysowe a możliwościami rodziny.

Każdą rodzinę charakteryzuje określony styl, czyli preferowany rodzaj strategii radzenia sobie. Wymienia się cztery takie strategie rodzinne:

-    Działanie mające na celu zredukowanie liczby i/lub intensywności wymagań. Przykładowo, rodzina może zdecydować się na umieszczenie nieuleczalnie chorej babci w domu opieki, zamiast zatrzymywać ją w domu.

-    Działanie na rzecz uzyskania dodatkowych zasobów, które nie są aktualnie dostępne dla rodziny, na przykład szukanie lekarza dla chorego w rodzinie lub wykształcenie umiejętności polegania na sobie po nagłej śmierci współmałżonka.

-    Szukanie wspólnych sposobów odreagowania trwających od jakiegoś czasu napięć: wspólne zabawy, posługiwanie się poczuciem humoru, otwarte wyrażanie uczuć, szczere rozmowy.

-    Zmiana znaczenia sytuacji tak, by stała się bardziej akceptowana przez rodzinę. Dokonuje się ona poprzez zmianę widzenia trudności, obniżenie oczekiwań wobec siebie, zmianę widzenia zasobów rodziny (postrzeganie rodziny silnej i zdolnej do poradzenia sobie z kryzysem) lub akceptację faktu, że rodzina robi wszystko, co może w danej sytuacji.

Typologia rodzin (M. A. McCubbin i H. I. McCubbin, 1989) pozwala określić te szczególne właściwości rodziny, które ułatwiają jej radzenie sobie z sytuacją kryzysową (za: E. Leśniak, A. Dobrzyńska-Mesterhazy, 1996, s. 91-94).

Można wyróżnić trzy typy rodzin: typ regeneracyjny, sprężysty i rytmiczny.

Typologia rodzin regeneracyjnych

Typologia rodzin regeneracyjnych opiera się na wymiarach spójności i wytrzymałości rodziny, od których zależy utrzymanie integralności rodziny, konieczne do przezwyciężania kryzysu. Spójność (coherence) określa znaczenie, jakie rodzina przypisuje akceptacji, lojalności, godności, wierze, zaufaniu i szacunkowi, wspólnym wartościom. Wytrzymałość rodziny (family hcirdinesś) określa jej wewnętrzną trwałość oraz jej zasady, jak poczucie panowania nad wydarzeniami, poczucie celowości podejmowanych działań i otwarcie się na nowe doświadczenia.

W modelu regeneracyjnym wyróżnić można cztery typy systemów rodzinnych:

1) Rodziny podatne {yulnerctble families) charakteryzują się niskim poziomem spójności i wytrzymałości. W sytuacji kryzysu członkowie takich rodzin reagują zdenerwowaniem, obwiniają się wzajemnie, przejawiają wobec siebie mniej troski, zrozumienia i lojalności. Mają mniejsze poczucie celu życia i czują się mniej doceniani, uważają, że nie panują nad wydarzeniami. Przeciwności traktują jako nieszczęśliwe przypadki lub przejaw pecha, obwiniają się za niepowodzenia. W efekcie rodziny podatne są z siebie mniej zadowolone, a ich członkowie nie zachęcają się do aktywności i szukania rozwiązań.