DSC07061 (3)

Stanisław Kawuła

mm

4. Zagadnienie opieki wychowawczej w rodzinie

Wiadomo, iż opieka wiąże się w różnym zakresie i stopniu z innymi dziedzj. nam i działalności społecznej. Mówiliśmy o tym również, ukazując związki między funkcją opiekuńczą rodziny a jej innymi funkcjami. Mówiąc o związkach działalności opiekuńczej z innymi formami działalności, mamy na uwadze przede wszystkim wychowanie, społeczną służbę zdrow ia, gospodarkę, prawodawstwo rodzinne i opiekuńcze. sądownictwo opiekuńcze itp.

Szczególnie ważne jest określenie związków działalności opiekuńczej i wychowawczej w stosunku do dzieci i młodzieży. Słuszny jest postulat, aby opieka sprzyjała wychowaniu, tzn. aby poprzez niektóre zabiegi opiekuńcze realizować równocześnie cele wychowawcze. Stanowisko to, aczkolwiek wydaje się nadto oczywiste. nie zawsze jest w naszej literaturze właśnie tak określane. Niekiedy bowiem ujmuje się w sposób maksymaIistyczny związki opieki z wychowaniem, mówiąc jedynie o procesie opiekuńczo-wychowawczym, bez wyodrębnienia stron tego procesu - opieki i wychowania, gdzie indziej zaś rolę opieki w wychowaniu ogranicza się do usuwania przeszkód w prawidłowym przebiegu procesu wychowawczego (J. Wołczyk. 1969. s. 71).

Z przyjętego przez nas stanowiska wynika, iż niektóre akty opieki posiadają atrybut,.wychowawczości” - dodajmy, że zdecydowana ich większość - zaś niektóre z nich służą głównie realizacji celów opiekuńczych. Nie wynika z tego bynajmniej, że opieka w ogóle i jej różne formy nie mogą czy nie powinny posiadać równocześnie walorów wychowawczych. Oczywiście, jest tak i powinno być, aby opieka wszędzie tam. gdzie może, występowała łącznie z wychowaniem. Jeżeli nie ma tych właściwości. jest z punktu widzenia wychowania nieprawidłowa. Na ogół przecież cele zadania opieki i wychowania są w swej istocie zbieżne, wzajemnie się warunkują wymagają współdziałania w realizacji. Stąd też przyjmuje się generalną zasadę, aby j możliwie optymalny sposób integrować opiekę z wychowaniem, ale tylko wszędzie H gdzie jest to obiektywnie możliwe i konieczne. Z postulatu tego nie wynika /najmniej, iż w różnych formach rzeczywistego sprawowania opieki tak jest. Uwagi iwyzsze odnoszą się również w całej rozciągłości do opieki i jej sposobów sprawo-inia w środowisku rodzinnym. Mając na uwadze realny układ powiązań opiekunach i wychowawczych w rodzinie, należy raczej wskazać na różną rolę i miejsce mności opiekuńczych, na przebieg i efekty wychowania. Z tego względu można różnic następujące rodzaje działalności opiekuńczej w rodzinie:

i Stwarzanie materialnych warunków życia członkom rodziny, głównie dzieli młodzieży, zaspokajanie ich biologicznych potrzeb, umożliwiających okreśJo-wychowawcze oddziaływanie wobec nich. Czynności opiekuńcze tego typu pony być niejako podstawą i wyprzedzać realizację zadań wychowawczych, zacho-

wując jednak w swym wymiarze określone optimum (niezbędna jest norma minimum socjalnego oraz ustalona bariera dochodów rodziny). Ten układ powiązań opieki i wychowania w rodzinie zachodzi np. w przypadku właściwie organizowanych dla dzieci zajęć rekreacyjnych, właściwego poziomu i sposobu ich odżywiania, w zapewnieniu im odpowiednich warunków snu i wypoczynku w domu.

2.    Stwarzanie psychicznych warunków życia członkom rodziny, zaspokajanie ich psychospołecznych i kulturalnych potrzeb warunkujących przebieg i efekty procesu wychowawczego. Idzie w tym przypadku o istnienie i tworzenie na terenie życia rodzinnego dogodnych warunków w zakresie stanu motywacyjnego i postaw emocjonalnych członków rodziny niezbędnych dla oddziaływania wychowawczego. Ten typ powiązań zachodzi w rodzinie w przypadkach występowania pozytywnych więzi emocjonalnych między małżonkami, między rodzicami a dziećmi, w przypadkach wytwarzania w rodzinie poczucia dodatniej perspektywy życiowej, znaczenia członków rodziny w życiu publicznym, wytworzenia właściwego klimatu do uczestnictwa w kulturze itd. (Z. Dąbrowski, 1976).

3.    Niezamierzone skutki wychowawcze opieki sprawowanej przez rodzinę. Na ogół we wszystkich instytucjach i czynnościach opiekuńczych mamy do czynienia z opieką pozbawioną intencji wychowawczej. Szczególnie w rodzinie mamy często do czynienia z przykładami pewnych działań opiekuńczych, które prowadzą do niezamierzonych, najczęściej negatywnych skutków wychowawczych. Na przykład zjawisko nadmiernej uczuciowości rodziców względem dzieci i związanej z nim nadmiernej opieki, wyrażającej się w długotrwałej i drobiazgowej trosce o ich los. W skrajnych przypadkach dochodzi właśnie do „opieki patologicznej” nad dzieckiem, która w swej istocie hamuje proces usamodzielnienia się podopiecznych. Jest to więc opieka nadmiernie chroniąca i ograniczająca samodzielność dzieci, sprawowana wbrew istniejącym potrzebom opiekuńczym. Ta postać opieki w rodzinie ma niewątpliwie ujemny wpływ na dalszy rozwój i wychowanie dzieci i młodzieży.

4.    Świadome organizowanie procesu opiekuńczego w rodzinie według kierunku, zasad i metod sprzyjających osiąganiu celów wychowawczych. W tym znaczeniu opieka i przebieg procesu opiekuńczego mają być w rodzinie tak regulowane, aby jednocześnie z zaspokajaniem potrzeb opiekuńczych dzieci rozbudzać, rozwijać i modyfikować u nich pożądane wychowawczo cechy oraz postawy lub eliminować niepożądane. Tego rodzaju związek opieki i wychowania w swej istocie polega na ciągłym przekształcaniu sytuacji opiekuńczych w sytuacje opiekuńczo-wychowawcze. W życiu rodziny mogą to być choćby świadomie powierzane dzieciom czynności w zakresie samoobsługi, ukazywanie waitościowych sposobów spędzania czasu wolnego, zajęć rekreacyjnych itp. W tej postaci sposób sprawowania opieki przez rodziców staje się zarazem czynnym środkiem oddziaływań wychowawczych.