DSC07058 (3)

Stanisław Kawula

uzyskać możemy obraz poszczególnych funkcji rodziny, co zezwoli z kolei na określenie poziomu (jakości) tych funkcji spełnianych w konkretnej rodzinie lub grupie rodzin (S. Kawula, 1977, s. V—VI1).

Dyrektywę tę możemy odnieść również do analiz empirycznych życia rodzinnego i jego poszczególnych aspektów w aktualnych warunkach. Wiadomo przecież, iż mimo dokonujących się współcześnie znacznych przeobrażeń w strukturze i funkcjonowaniu rodziny instytucja ta nadal zachowuje wszystkie swoje podstawowe funkcje. Bliższa charakterystyka poszczególnych funkcji rodziny i ich zakresu oraz poziomu pozwoli z pewnością na głębsze zrozumienie istoty życia współczesnej rodziny i zachodzących w niej przemian. Obraz poszczególnych funkcji rodziny pozwoli równocześnie na opracowanie przez nasze społeczeństwo coraz to efektywniejszych programów wspomagających rodzinę jako całość i realizację przez nią podstawowych funkcji. Należy z kolei zastanowić się nad wyróżnieniem podstawowych i pochodnych funkcji każdej rodziny. Różni autorzy podają różne treści i zakresy funkcji spehiianych przez rodzinę. Nie wdając się tutaj w bliższe analizy prezentowanych stanowisk na ten temat oraz szczegółową charakterystykę poszczególnych funkcji rodziny, należy przyjąć założenie o występowaniu podstawowych funkcji rodziny i bardziej szczegółowych, tj. pochodnych funkcji. Rozszerzanie i mnożenie ilości funkcji przypisywanych rodzinie zaciera coraz bardziej obraz funkcji podstawowych i pochodnych. Na podstawie analizy zaznaczających się stanowisk na ten temat wśród podstawowych funkcji rodziny — biorąc pod uwagę historyczny aspekt rozwoju rodziny oraz aktualny kształt rodziny współczesnej opartej na związkach monogamicznych - należy wyróżnić funkcję prokreacyjną, ekonomiczną i so-cjalizacyjną (wychowawczą w rozumieniu szerszym). Natomiast pozostałe funkcje, dość licznie wymieniane przez niektórych współczesnych autorów, są pochodnymi od wyróżnionych tu trzech podstawowych, np. funkcja towarzysko-kulturalna, która stanowi jeden z kanałów socjalizacji członków rodziny, lub funkcja ekspresji uczuć. Podobnie przedstawia się sprawa szczegółowych funkcji psychohigienicznych, funkcji zrozumienia i uznania, prokreacyjno-seksualnych lub asekuracyjnych (zabezpieczających) (Z. Tyszka, 1974, s. 61; M. Ziemska, 1973, s. J2-14).

Ze względu na problematykę zakreśloną w tytule niniejszego rozdziału interesujące jest określenie związków między podstawowymi funkcjami spełnianymi przez rodzinę a jej funkcją opiekuńczą.

2. Funkcja opiekuńcza rodziny

Wśród wielu propozycji klasyfikacji poszczególnych funkcji rodziny zazwyczaj ujmowana jest funkcja opiekuńcza, choć z reguły zawsze w kontekście innych funkcji. Przedstawiciele psychologii łączą ją najczęściej z funkcją prokreacyjną lub

psychohigieniczną, np. funkcja biologiczno-opiekuńcza. W tym kontekście akcentuje się zasadniczy sens opieki w rodzinie i jej związek z zapewnieniem warunków właściwego rozwoju fizycznego członków rodziny (głównie dzieci i młodzieży), względnie ich rozwoju psychofizycznego. Niekiedy, a to głównie wśród przedstawicieli socjologii, funkcję opiekuńczą określa się w związku z funkcją usługową lub zabezpieczającą, mając przy tym na uwadze przede wszystkim zabezpieczenie typu materialnego, np. funkcja usługowo-opiekuńcza, opiekuńczo-zabezpieczająca. W tym ujęciu właściwy sens czynności opiekuńczych w rodzinie oznacza głównie troskę o zapewnienie warunków materialno-ekonomicznych poszczególnym członkom rodziny. Oczywiście, jak łatwo zauważyć, stanowiska te ukazują istotę funkcji opiekuńczej rodziny, wiążąc ją zawsze jedynie z pewnym aspektem ogólnego funkcjonowania rodziny jako instytucji i grupy społecznej (Z. Skórzyńska, 1975, s. 105).

Stanowisko podobne wyrażają również niektórzy przedstawiciele pedagogiki, mówiąc najczęściej o funkcji opiekuńczo-wychowawczej rodziny, podkreślając w ten sposób silne związki między sprawowaną opieką w rodzinie a jej funkcją wychowawczą (socjalizacyjną), chociaż w pracach pedagogicznych spotkać można także przykłady wyróżniania funkcji opiekuńczej rodziny jako funkcji autonomicznej, polegającej na zaspokajaniu podstawowych fizycznych i psychicznych potrzeb członków rodziny. Zanim sprecyzujemy zasadniczy sens opieki i wychowania opiekuńczego w rodzinie, dokonamy wstępnego określenia funkcji opiekuńczej rodziny oraz związków z podstawowymi funkcjami tej grupy społecznej.

W świetle dotychczasowych rozważań, funkcja opiekuńcza rodziny należy do pochodnych funkcji rodziny, gdyż ten sam rodzaj działalności towarzyszy każdej z wyróżnionych funkcji podstawowych. Związki z podstawowymi funkcjami rodziny (prokreacyjną, gospodarczą i socjalizacyjną) były akcentowane przeważnie zbyt jednostronnie w dotychczasowych klasyfikacjach wszelkich funkcji przypisywanych rodzinie. Oczywiście, wiązanie opieki i czynności opiekuńczych w rodzinie z jej podstawowymi funkcjami dotyczy głównie rozważań na temat treści życia rodzinnego. Według tego kryterium właściwy sens opieki w rodzinie zaznacza się przy wspomaganiu wszystkich podstawowych funkcji rodziny, np. opieki rodziców nad potomstwem (funkcja prokreacyjno-opiekuńcza), czynności usługowych wobec rodzeństwa i rodziców (funkcja gospodarczo-opiekuńcza), rozbudzania potrzeb czytelniczych u dzieci w młodszym wieku szkolnym przez dostarczenie im odpowiednich książek (funkcja opiekuńczo-wychowawcza). Jednak kryterium ze względu na treść życia rodziny nie może stanowić jedynej podstawy przy określaniu jej czynności opiekuńczych. Zasadne wydaje się również stanowisko traktujące o autonomicznym charakterze funkcji opiekuńczej rodziny, które wiąże się z ogólniejszymi prawidłowościami opieki w stosunku do innych dziedzin ludzkiej działalności, w tym także rodzinnej. Opieka bowiem jest działalnością ludzką występującą w różnych posta-