DSC08667 (3)

do ogrom i en ia i zgrozy. Jest to w rzeczy samej instrument nosci. Chciełiżbyścic wynaleźć abecadło i gramatykę dla poe-/n ^ naukę rytmu i melodii, teorię kombinacji dla tonów, którym «• I i miary, i końca nie będzie? Umarłego poetę trudno sprawiedliwie oj] nić. albo wtenczas, kiedy moc jego za życia zemdleje w zlodowacj lej starości. A cóż dopiero żywego sztukmistrza w sile wieku i p_cy ści lat męskich!! Czyż nic ma on prawa zawołać na swego krytyka: j zakreślaj mi slery, nic opisuj mnie. jakobym się w pewnej zachowyj mierze, nie mów. że jestem taki. a nie inny, bo się omylisz!** — Chciał uczynić charakterystykę takiego poety, a pisać na bieżącej wodzie. J prawie wszystko jedno. Jak litery na piasku rozsuwają się. jak sięroJ pływają w wodzie, jako się dźwięk na powietrzu rozprasza, tak są mar. nc. tak znikome pojęcia krytyki, stawiającej karciane pałacyki teorii i chcącej samowładnie, podług wyobrażeń tej teorii, panować w udzid. nęj krainie sztukmistrzów. — Potrzebna jest filozoficzna teoria kunszty cale jednak inną powinność sprawuje! Mając sobie dane pewne sysio ma dzieł poetyckich rozważa ich charaktery, wdzięk, moc, slorność. przywary i usterki: rozważa to wszystko z pewnych względów, wśród pewnych okoliczności, ale nic w celu wyciągnienia z tego prawideł cm. pirycznych. które by rządziły natchnieniem innych poetów. Rządził natchnieniem! Jakaż w tym sprzeczność i niezgoda! Poezji wzorowa! —jak pospolicie u nas mówią. Jakże omylną myśl zawic ra to wysłowienie! Myśl pewnej modły i linii dla talentu, myśl naśladow siwa. bo co tylko jest wzorowe, już tym samym ma być naśladowane. Myśl zabijającą pierwotne zdolności, szkodliwą dla najpiękniej szych usposobień! Kto powie poezja wzorowa, już tym samym okazuje, iż nie rozumie, co jest poezja. Nic masz poezji wzorowej. Jest szkoła, ale dla krytyków, nic dla poetów; dla miłośników sztuki, nk dla sztukmistrzów: dla czytelników, nie dla pisarzy. — Wchodząc do gabinetu naturalnego, widzimy rozmaite podziały, karteczki, napisy

egzemplarze wypchane słomą, puchem, śmieciami, plewą _ całe

dzimy systema zoologiczne, ornitograficznc ^,,v. anatomiczne, szkiele ty. kościotrupy: czyż natura podziałała to wszystko wedle teorii svste matu i działu akademiczncgo? Takim gabinetem martwych istot taką

'^ artystom, rodakom moim. Podział ten służy mi tylko do w y k rc-• • idealnej, ż.c tak powiem. architcktoniki efektów

lii <

IB

a sztuka ustawnic \v ruchu, w życiu. w odmianach! p|_yn oblewający ziemiokrąg, nic jest tak powiewny, ruchomy i nie na wszystkie strony się nic roznosi, jak myśl poety. Mistc ^S przyrównać by można do instrumentu wydającego niepolicy.o^'% ki — od ptasiego swiegoumia do łoskotu burzy, od cichych w“ ■

_itfkSł ni^ywych egzemplarzy byłyby księgi estetyków, nie 'Cych swego powołania.

ISknieniem dwóch wzmiankowanych charakterów nic ograniczam ginaeji, ani po dyktatorsku narzucam się za nauczyciela i mi-

_ctyckich w systemie ogólnym teraźniejszej arlystowskicj litcra-iity polskiej, urażanej wc względzie filozoficznym refleksji myślą-

11

p tu myśl, i d c a» Albo poeta o własnej zapomina indywidualno* $_ci. o swej jednostce, o swoim „ja‘*. i odjąwszy się samemu sobie, wszystkę !]|ięć swoję i starania kładzie w to jedynie, ażeby twory jego miały tę jjeczywistość, tę prawdziwość, tę realność niezgruntowaną. to istnienie odrębne i niezależne, jakie mają twory w przyrodzeniu: albo same* i go siebie z uczuć swoich i istoty jestestwa swego snuje, wynurza i jest piwsze samym sobą. W pierwszym przypadku poeta jest realny, łdrugim idealny. Częstokroć być może i realny, i Idealny zarazem. Wszelki realizm zmierza do postaci, do form statecznych, determinowanych, określonych, widomych. Taka jest poezja historyczna. Takim poetą jest Szekspir, Gcte. Bohdan Zaleski. Ich jednostka, ich ndywidualność rozprasza się, niknie, ginie w ich utworach. Sztukmistrz kryje się i chowa w swoim dziele tak, że nikt nie wic: kto on jest, jakie jego uczucia, jaka myśl, jakie zdanie? Nikt nawet tego zgadnąć nic może! — Któż na przykład wyrozumie indywidualny charakter Szekspira jako człowieka z charakteru i roli Hamleta, który wszystkie postępki i mowy swoje zafarbował myślą i chęcią wiecznego zatraceniu duszy stryja — Hamleta, którego loika bardziej przeraża niżeli zbrodnia króla, który jest potworem mimo całej mądrości i filozofii swojej! Któż tego samego Szekspira wyrozumie z charakteru Julii albo Olelii! Tuki poeta nie ma ekscentrycznego punktu za granicami świata i natury ^l2°, z którego by na nią patrzył, a potem mędrkował, filozofował, ale jest umieszczon wewnątrz niej samej. Nie zbliża się ku niej refleksją, rozumowaniem, ale w niej żyje — jej życiem żyją jego twory. To rozumiem przez reali/m poetycki. Wyrazy postaciowy, realny, snycerski, a s i y c z. n y, rzeczywisty w jednym znaczeniu i używam. Przeciwnie poeta filozofujący, rozumujący, idealista, s a mesie b i e zawsze przed oczy nasze stawia i wszystko tynkuje farbą I swej^S i n d y w i d u a I n ś c i. wszystko ciągnie do swej jednostki.

mm

narodu. (Dwa są pierwiastki, niejako dwa atomy poezji: rca*

i duch. Tam rzeczy zewnętrzne, natura, społeczność, histo-

li**