DSC06635 (3)

XIV OKRES MIĘDZYWOJENNY

się widzowi hardziej rzeczywista niż rzeczywistość. Deformujące, często parodystyczne naśladowanie‘świata społecznej praktyki jest częstym motywem tej poezji. Najbardziej wykrystalizowaną postać przyjmuje ta tendencja w tomie Wrótdą^na-dachu: na przykład w wierszach Piesii    ibundy i Balladą.

Tworzenie związków alogicznych, tworzenie obrazów fantastycznych. naśladowanie — wszystko to tworzy inną rzeczywistość, rządzącą stę specyficznymi prawami, rzeczywistość pełną niespodzianek i stanowiącą układ ściśle związany.ż postawą „ja” lirycznego.

ftór7nę»» spontanicznej swnhndy i nieogranicznnych—możli-wośct idzie chwilami w pąrze z usiłowaniami niszczycielskimi’. Xesdencje anarchistyczne do punktu -szczytowego doszły w wierszu Pandora którego pewne wersy brzmią tak:

Rozpuszczam wichry! Szaleństwo, Szaleństwo!

Cudzie mej mocy! Orgio opętańcza!

Jak harpun, rzucam na światy przekleństwo!

Huragan zguby! Pożar! Mór! Szarańcza!

Nic nie ostoi się. nic nie zachowa!

Wywracam nieba i miażdżę w proch światy!

(w. 1 —6)¹

Monolog taki może wypowiadać ktoś ogarnięty demiurgicz-nym impetem, oszołomiony poczuciem własnej wszechmocy, a więc ktoś, kto utracił realny kontakt ze światem potocznego doświadczenia. Zakłócenie odbioru normalnych sygnałów otaczającej rzeczywistości i narzucenie świadomości upajających wizji są jednymi z uniwersalnych i potężnych ludzkich dążeń.

Przykładami zachowań tego rodzaju są: kręcenie się w kółko (dzieci i młode zwierzęta), akrobacja, karuzela, upojenie szyb-

kością, skoki, alpinizm, tańce (szczególnie tańce derwiszów, polegające na coraz szybszym kręceniu się wokół własnej osi). Wypaczonymi, ale niezwykle intensywnymi formami zabaw tego typu są: pijaństwo i narkomania. Wszystkie te zabawy — akceptowane społecznie i dewiacyjne — wywołują niezwykle silne przeżycia, „bliższe spazmu niż rozrywki” (Caillois)².

W przytoczonych fragmentach i w wielu innych tekstach dwie sprawy wydają się szczególnie ciekawe. Pierwsza, to znikniecie indywiduum, rozpłynięcie sie osobowości w żywiole życia(„Zda się nie żyję — jestem żyty”). „Ekstatyk użycia” przekracza granice swej podmiotowości i jednoczy się z potężnym s‘trumienieni biologicznego życia. Druga sprawa — łącząca śTęTźęśdoWo z poprzednią — to zwij^£kjLransjj.i naśladowania („Zmienić się w ciebie, o wiosno”). Najczęściej naśladowana bywa energetycz-no-kreacyjna działalność przyrody, często spontaniczne zachowanie dziecka, czasem demiurga. Związek maski i transu charakterystyczny jest dla społeczeństw pierwotnych. Roger Caillois we wspomnianej pracy stawia nawet tezę, iż główną cechą struktur społecznych wczesnych faz rozwoju historycznego są właśnie rządy maski i opętania. Specyficzną formą związku naśladowania i ekstazy jest szamanizm, opisywany przez etnologów i religioznawców.

Bajecznie dmie wichura,

— Jak bosko, pysznie i wspaniale! —

Elektryczność piorunów dostaje się do krwi!

Piorunami walę!

Hurra!

Grzmi!

(Grzmi, w. 31-36)

1

Cyt. wg: Poezje zebrane, Londyn 1959; wszystkie wiersze nie zamieszczone w niniejszej edycji cytowane są wg tego wydania.

w i

2

R. Caillois, Ludzie a gry i zabawy (w.j Żywioł i lad. Przełożyła A. Tatarkiewicz. Warszawa 1973, s. 325. Autor wprowadza pożyteczne rozróżnienie między spontaniczną zabawą pozbawioną reguł, nazwaną peidia, a ujętą w reguły grą polegającą na pokonywaniu przeszkód — ludus.