DSC06645

XXXII OKRES MIĘDZYWOJENNY

W polskiej literatrurze i w polskiej kulturze politycznej, bezpośrednio poprzedzającej działalność pisarską Wierzyńskiego, wzór idealistycznego indywidualizmu znalazł najpełniejsze wcielenie w twórczości Żeromskiego. 1 z nim więc polemizuje autor Wolności tragicznej, przeciwstawiając jako kontrpropozycję postać Józefa Piłsudskiego, którego był zwolennikiem:

Stworzył on inną szkołę, już nie uczciwości, lecz rozumienia świata. Parał się nie tylko z ideami, lecz z żydem, tworzył jego realny kształt. Działał twarzą w twarz wobec żywego przeciwnika, w bezpośrednim z nim starciu, w najsurowszej walce. [...] Etos obu tych ludzi był jednakowo patetyczny i bezkompromisowy. Opierał się jednak na innych wielkoś-dach. Zmysł i siła realizmu poszły dalej niż idealistyczna wiara, przy której pozostał Żeromski. Czystość etyczna, która była najwyższym postulatem i celem pisarza, stała się wprawdzie niewątpliwym warunkiem działania, ale był to dopiero jego początek¹¹.

Przedmiotem krytyki fest w Wolności traeicznei..polski sen-t^finiaJizmTldąc siadami Brzozowskiego poeta ośmiesza rzewność polskiej psychiki, jej pasywizm kryjący lęk przed czynem. Kraj kolorowych, wzruszających obrazków i czułych westchnień został szyderczo sportretowany w Ojczyźnie chochołów.

Z czego budujesz kraj ten?

Z ludzi, których nie ma,

Znów jeden za miliony, rękami aż dwiema?

Z kim pieniactwo wielkości twoje tu się kłóci,

Gdy wszyscy jedzą dzień swój wolni i rozkuci,

Na wszystko wasza zgoda spływa narodowa Anhellicznym natchnieniem wypchana, jak sowa.

Blade twarze w gorączce, biblijni studenci,

Bractwo westchnień, derpliwcy, wszyscy polscy święci.

(w. 23-29, 32-33)

Wierzyński kontynuował w Wolności tragicznej tradycje pisarzy modernistycznych — Wyspiańskiego, BrzOżówjkięgo, Z«^ rotnsRiegó, ale" przynajmniej w Townym stopniu nawiązywał do

Ibidem, s. 179—180.

-tradycji polskiego romantyzmu. Podstawowa sytuacja konfliktu bohatera dziejowego z narodem ina^rojmantyczny ró3ó-~ w óttrTa£że rnla-poety. Tctorą wybrał teraz Wierzyński, bliska była postulowanej i praktykowanej w okresie romantyzmu. Poeta jest rzecznikiem istotnych interesów narodowych, bardem wielkich - czyj!ów i wielkich jednostek wyprzedzających przeciętny tłumu Podejmuje w swycndziełach sprawy społecznie ważne, staje się aktywnym uczestnikiem historycznych wydarzeń. Działa poprzez słowo i wierzy, iż ma ono siłę zdolną wywoływać fakty społeczne. Wypowiedzi językowe i poetyckie nabierają nowych jakości, są już nie tylko przekazami emocji autora czy przedmiotami estetycznymi, ale są również czynami. Monolog liryczny staje się więc bardziej uroczysty, wszak przekazuje informacje największej wagi. Pomiędzy podmiotem mówiącym a odbiorcami wytwarza się pewien dystans spowodowany sytuacją konfliktową. Stylistyka utworów Wolności tragicznej wiele środków czerpie z repertuaru chwytów retorycznych. Postępuje też proces obiektywizacji przedstawień, nawet pewnej teatralizacji świata poetyckiego. Polega ona między innymi na tym, że bohater cyklu, naśladując gesty wielkich postaci przeszłości narodowej i inscenizując dramatyczne sytuacje, posługuje się rekwizytami tradycji, mającymi siłę oddziaływania.

Jza.KHioać-4(<Wamc7 tragicznej i następnemu zbiorowi wierszy Kurhany nadmierną wielosłowność, patos, narracyjnosc tmdną ffi'żTćafeoti^!a~~w poezji. Reguły języka póetycjćjęgo są tu nie <vfnnunn|f-^viHar_T_7P autor obojętnie przeszedł obok "clokonuia^i sig    wo111rj'-formalnei w polskiej poezji? A jednak

oba te tomy trafiają na dogodną dla nich sytuację odbioru w trudnych momentach historycznych, kiedy dziejące się dramatyczne wydarzenia współbrzmią z artystycznymi działaniami kreującymi społeczny mit, kiedy pojawiają się potrzeby historiozoficznej refleksji, zdecydowanych ocen i obrony zagrożonych wartości. Potwierdza te przypuszczenia tuż powojenna wypowiedź pisarza najmłodszego wówczas pokolenia. Gustaw Herling-

3 — BN 1/275 K. Wierzyński, Wybór poezji