DSCF0474

23

HISTORIA I DEFINICJE

niemożności uzgodnienia relacji pomiędzy podstawowymi koncepcjami na ich temat.

Przy takim stanie rzeczy potrzebny jest schemat badawczy wyjaśniający podobieństwa i różnice pomiędzy rozmaitymi koncepcjami, które mieszczą się w zakresie szeroko zdefiniowanej dziedziny. Następny paragraf przedstawia taki właśnie model badawczy dla rozmaitych konstrukcji teoretycznych związanych z empatią wraz z objaśnieniami, w jaki sposób historyczne i współczesne ujęcia zostały w nim uwzględnione. Część konstrukcji została zapożyczona z prac Hoffmana (1984) i Stauba (1987), ale uzupełniona nowymi elementami. Przedstawiany schemat badawczy dostarcza ram pojęciowych, w których zakresie zostanie uporządkowana pozostała część niniejszej książki. Rysunek 1. przedstawia podstawowe elementy omawianego schematu.

Empatia: schemat badawczy

Jednym z niebezpieczeństw spowodowanych współczesnym mnożeniem się definicji empatii jest zaistnienie sytuacji, w której zdefiniowanie pojęcia w jakikolwiek określony sposób sprawi, że każda koncepcja wykluczona przez daną definicję zacznie być traktowana jako peryferyjna. Zatem zdefiniowanie empatii jako reakcji afektywnej pociąga za sobą założenie, że związane z procesem poznania przyjmowanie ról nie jest empatią jest więc mniej istotne. Jeżeli z kolei definiuje się empatię bardziej szczegółowo, jako doświadczanie pokrewnych afektów, to uczucia niepodobne wypadają z kręgu zainteresowania. Niezamierzonym rezultatem powstania serii takich wykluczających (ekskluzywnych) definicji jest stworzenie w obszarze studiów nad empatią sytuacji podobnej do tej, jaka panuje na Bałkanach. Prezentowany schemat ma być takiej sytuacji dokładnym przeciwieństwem - jego głównym celem jest podkreślenie wszystkich punktów stycznych omawianych koncepcji. W tym celu został on oparty na definicji inkluzywnej. Empatia została zdefiniowana, szeroko, jako zespół konstrukcji teoretycznych, które dotyczą reakcji pojedynczego człowieka na doświadczenia innych. Wśród tych konstrukcji znalazły się przede wszystkim procesy zachodzące u obserwatora oraz afektywne i niea-fektywne skutki, które pojawiają się w wyniku takich procesów. Tak zdefiniowane pojęcie „empatii” odnosi się do znacznie większej liczby zjawisk niż definicje formułowane do tej pory. Założenia takie zostały przyjęte celowo, z zamiarem uwypuklenia — często nieuwzględnianych - powiązań pomiędzy poszczególnymi elementami, oparty na takiej definicji, model badawczy zakłada, że typowy „epizod” empatyczny przebiega w następujący sposób: osoba obserwatora styka się w jakiś sposób z obserwowanym i następuje pewien rodzaj reakcji ze strony obserwatora (poznawcza, afektywna i/lub behawioralna).