DSCF0481

30

EMPATIA

pomocy tak ogólnikowych sformułowań może objąć swoim zasięgiem nawet interpretację zaproponowaną przez Stotlanda (1969), która dopuszcza potraktowanie jako zjawiska empatycznego każdego rodzaju reakcji emocjonalnej (nawet o przeciwnym zabarwieniu uczuciowym) na drugiego człowieka. Ponieważ jednak większość współczesnych ujęć przyjmuje definicje o znacznie węższym zakresie, skutki afektywne zostały w dalszym ciągu wywodu podzielone na dwie grupy: skutki analogiczne (porównywalne) i reaktywne.

Skutek analogiczny może być w pewnym sensie uważany za prototypową reakcję afektywną - chodzi tu o faktyczne odtworzenie u jakiegokolwiek obserwatora uczuć obserwowanego. Ten rodzaj emocjonalnego „dopasowywania" znajduje się, z oczywistych powodów, w centrum zainteresowania całego szeregu ujęć historycznych. Na przykład opracowania Spencera i McDougal-la, dotyczące współodczuwania, podkreślają dochodzenie do doświadczania tego samego rodzaju afektu, jakiego doznaje obserwowany. Podejście Smitha nie koncentruje się tak ściśle na dokładnym dopasowaniu emocji, ale doświadczenie analogicznego afektu całkiem jasno zawiera się w proponowanej przez niego definicji współodczuwania.

W ostatnim czasie sformułowano wiele definicji (np. Bamett, 1987; Eisen-berg i Strayer, 1987; Gruen i Mendelsohn, 1986; Hoffman, 1984), które generalnie określają empatię jako reakcję afektywną, przystającą do reakcji obserwowanego, ale niekoniecznie z nią identyczną. Powstanie tego rodzaju definicji spowodowało wyłonienie się bardzo interesującego problemu. W oczywisty sposób odnoszą się one bowiem do tych sytuacji, kiedy zachodzi dopasowanie empatyczne; dokładne dopasowanie można określić jako zgodne z obserwowaną emocją. Zatem jeżeli afekty obserwatora i obserwowanego są ściśle dopasowane, przynajmniej w najogólniejszym sensie, to zjawiska odpowiadające omawianym definicjom można określić jako skutki analogiczne. W innych wypadkach, kiedy obserwatorzy doświadczają takich reakcji afek-tywnych, jak na przykład współczucie, które nie mieści się w obszarze uczuć doświadczanych przez obserwowanego, potrzebny jest inny sposób pojęciowego opisania pojawiających się reakcji.

Możliwość takiego opisania pojawia się dzięki stworzeniu kategorii skutków reaktywnych, zdefiniowanych jako afektywne reakcje na cudze doświadczenia, przy czym afekty pojawiające się u obserwatora różnią się od afektów obserwowanego. Skutki te zostały określone jako reaktywne, ponieważ są one raczej reakcjami empatycznymi aniżeli prostymi reprodukcjami stanów obserwowanych. Reakcje w oczywisty sposób pasujące do tej kategorii to współczucie [w potocznym polskim znaczeniu — przyp. tłum.], definiowane jako współodczuwanie (Wispó, 1986); empatia (Batson, 1991); empatyczna troska (Davis, 1983b) oraz gniew empatyczny, którego mogą doświadczać obserwatorzy na widok osoby źle lub okrutnie traktowanej. W każdym wypadku