DSCF0490

39

EWOLUCYJNE POCHODZENIE ZDOLNOŚCI EMPATYCZNYCH

Innym mechanizmem wyjaśniającym zjawisko altruizmu pozarodowego, niezależnie od TPG, jest altruizm wzajemny (Trivers, 1971). Zgodnie z tym podejściem, działanie na korzyść niespokrewnionego członka tego samego gatunku może przynosić jednostce korzyści pod warunkiem, że taki altruizm zostanie później „odpłacony’. Jak z tego wynika, altruizm wzajemny koncentruje się raczej na przystosowaniu indywidualnym, nie zaś na hipotetycznie zakładanym wzroście przystosowania inkluzywnego. Bardzo często przywoływanym w tym kontekście przykładem jest tak zwane społeczne iskanie - pospolite wśród wielu gatunków zachowanie, podczas którego jeden osobnik czyści futro drugiego, usuwając rzepy, insekty itp. Tego rodzaju zachowanie wymaga niewielkiego, ale rzeczywistego poświęcenia ze strony iskającego (czas, który mógł być spożytkowany na jedzenie, poszukiwanie partnera itp.) i przynosi pewne realne korzyści iskanemu (lepszy stan zdrowia, ponieważ pasożyty powodujące choroby zostają usunięte). Osobnik, który iskałby innych, ale nigdy nie otrzymywał rewanżu, stwarzałby sobie sytuację deficytową, jeżeli chodzi o możliwości przetrwania. Taka tendencja genetyczna nie miałaby szans przetrwania w dłuższym okresie. Z drugiej strony, jednostki, które troszczą się wyłącznie o jednostki odwzajemniające troskę, powiększają stopień przystosowania; ponoszą koszty, ale także zbierają zyski, a geny odpowiadające za występowanie altruizmu wzajemnego mogą spowodować wzrost populacji. Ci, którzy odmawiają iskania, zostaną w końcu wykluczeni przez wzajemnie iskające się jednostki, a geny niewyposażone w zdolność przekazywania zachowań określanych jako altruizm wzajemny - wyeliminowane.

Cierpliwi czytelnicy pewnie już zaczynają się zastanawiać, w jaki sposób opisywane tu zjawiska łączą się z empatią. Odpowiedź jest następującą: empatia może być jednym z kluczowych mechanizmów, dzięki którym takie zachowania bezpośrednio się ujawniają. Przede wszystkim należy powiedzieć, że geny nastawione na altruizm powodują altruistyczne zachowania, co z kolei prowadzi do zwiększenia zdolności przetrwania tychże genów w obrębie populacji. Z drugiej strony jednak, zachowania altruistyczne podejmowane są przez jednostki, a nie przez geny. Musi zatem istnieć jakiś mechanizm, łączący poziom genetyczny z działaniami indywidualnymi, w który wyposażona jest jednostka, i który podpowiadałby jej działania niezgodne z własnym, wąsko rozumianym, interesem. Wydaje się prawdopodobne, że w wypadku prostszych organizmów zadanie to mogą spełniać wrodzone, zafiksowane wzorce zachowań. Jeżeli chodzi o ludzi, wydaje się to niemożliwe. Natomiast, jak próbowano udowodnić (Hoffman, 1978; Leak i Christopher, 1982), takim bezpośrednim mechanizmem, który powoduje altruistyczne zachowania ludzi, może być empatia. Ściślej mówiąc, jeżeli bycie świadkiem czyjegoś cierpienia powoduje cierpienie, to w najskuteczniejszy sposób można je zmniejszyć przez zaproponowanie pomocy.