DSCF0496 (2)

EWOLUCYJNE POCHODZENIE ZDOLNOŚCI EMPATYCZNYCH    45

Zasób tego rodzaju przykładów jest niemal nieograniczony (porównaj także Whiten i Byme, 1988b), a ponieważ ilustrują one tezę w sposób tak skuteczny, pokusa przytoczenia większej ich ilości jest bardzo silna. Pozwolę sobie na jeszcze jeden. Będzie to przykład „sekretnych schadzek”, do których często dochodzi w społecznościach szympansów pomiędzy poszukującą partnera samicą i samcem zajmującym niską pozycję w hierarchii społecznej. Samce, które zajmują wyższą pozycję, rezerwują sobie prawo do łączenia się w pary wyłącznie dla siebie i zazwyczaj nie tolerują tego rodzaju zachowań u samców zajmujących niższe szczeble na drabinie społecznej. Umacniają ten przywilej, atakując nieszczęsną parę, jeżeli zostanie odkryta, co zdarza się dość często, ponieważ samice wydają zazwyczaj charakterystyczne okrzyki w momencie szczytowania. De Waal opisuje szereg przypadków, w których jedno z przyłapanych „kochanków” prezentowało zmiany zachowania silnie sugerujące przemyślaną intencję ukrycia dowodów połączenia się „wbrew prawu”. Szympansica Oor na przykład zaprezentowała wzorzec zachowania, zgodnie z którym wydawała głośne okrzyki tylko podczas spółkowania z dominującym samcem. Podczas „schadzek” z samcami o niższym statusie społecznym, gdzie potajemność tych spotkań miała ogromne znaczenie, tak samo obnażała zęby i otwierała pysk jak podczas krzyku, ale wydawała z głębi gardła tylko stosunkowo ciche odgłosy urywanego oddechu. Tak samo jak w wypadku Yeroena, wydaje się, że mamy tu do czynienia z wiedzą o tym, jak inni zareagują na jakiś rodzaj zachowania i w związku z tym ze zmianami w sposobie postępowania.

Zanim zakończymy dyskusję dotyczącą ewolucji inteligencji społecznej, należy wspomnieć o jeszcze jednym, niezależnym podejściu, które pozostaje w zgodzie z założeniami dotyczącymi inteligencji makiawelicznej. Robert Ho-gan (1983) zaproponował socjoanalityczną teorię osobowości, opartą mniej więcej w tym samym stopniu na teorii ewolucji, psychologii głębi oraz na poglądach Meada (1934) dotyczących zależności pomiędzy jednostką i społeczeństwem. Dla nas najistotniejsze w teorii Hogana jest położenie nacisku na rozpatrywanie osobowości człowieka w kategoriach naszej spuścizny ewolucyjnej. Hogan skupia uwagę przede wszystkim na fakcie, że ludzie zawsze żyli w grupach i że organizacja wszystkich takich grup oparta jest na hierarchii i statusie społecznym. Hogan dowodzi, że w takim razie najważniejsze i uniwersalne problemy życiowe człowieka dotyczą osiągania statusu (relatywnej pozycji w obrębie grupy) i popularności (bycia łubianym przez innych członków grupy), przy czym obydwa te aspekty życia społecznego potencjalnie zwiększają możliwości przetrwania. Wyższy status powoduje oczywiście łatwiejszy dostęp do rozmaitych zasobów, zwłaszcza zwiększa możliwości reprodukcji. Popularność także oferuje całkiem bezpośrednie korzyści związane z możliwościąprzetrwania. Hogan (1983) powołuje się tutaj na wysoką liczbę