DSCF0500 (2)

EWOLUCYJNE POCHODZENIE ZDOLNOŚCI EMPATYCZNYCH    49

Są one brane pod uwagę wyłącznie w związku z konsekwencjami zachowań, przede wszystkim z efektem, jaki altruistyczne zachowania wywierają na szanse przetrwania danych osobników. Czy taka socjobiologiczna definicja altruizmu jest definicją właściwą?

Biorąc pod uwagę szeroki zasięg teorii socjobiologicznej, a przede wszystkim jej potrzebę badania gatunków innych niż rodzaj ludzki, trudno doprawdy zrozumieć, w jaki sposób wyjaśnienia zachowań altruistycznych pozostające w obrębie tej tradycji mogą zostać przedstawione inaczej niż w ujęciu behawioralnym. Kluczowym mechanizmem objaśniającym w badaniach nad doborem naturalnym jest przetrwanie materiału genetycznego jako rezultat działań altruistycznych. Z teoretycznego punktu widzenia, świadome lub nieświadome motywy indywidualnych „machin przetrwaniowych” są poza polem zainteresowania. W zasadzie używanie w obrębie socjobiologii definicji, która uwzględniałaby motywy działania organizmu pomagającego, byłoby niemożliwe w odniesieniu do nie-ludzi. W jaki sposób można by było ocenić motywy postępowania pszczoły czy walenia?

Co w takim razie jest wyróżnikiem tego właśnie, najszczerzej bezinteresownego altruizmu opisanego przez Batsona? Jak zobaczymy w rozdziale siódmym, trudnym zadaniem jest już samo zademonstrowanie istnienia szczerze nieegocentrycznej formy pomocy. Zakładając, że tego rodzaju pomoc naprawdę istnieje, nie wydaje się przecież niezbędna z punktu widzenia ewolucyjnego rozwoju analogicznej reakcji afektywnej, którą właśnie opisaliśmy. Prosty „egoistyczny” altruizm wydaje się odpowiedni dla tej roli. Z drugiej strony, afekty analogiczne, które przeewoluowały w zastępczy altruizm egoistyczny, mogły prawdopodobnie wytworzyć równie dobrze odmianę altruizmu bardziej bezinteresownego. Chociaż afekt analogiczny, wraz z typowym dla niego egocentrycznym nastawieniem, nie jest w stanie dostarczyć tego rodzaju zorientowanej na innych motywacji, możliwej do zaklasyfikowania jako altruizm w ujęciu Batsona, bardziej skomplikowany jego wariant, uczucie empatycznego zainteresowania, może takiej motywacji dostarczać i z całą pewnością jej dostarcza (Batson, 1991). Używając jako argumentu procesu, który zostanie opisany w końcowej części tego rozdziału, postaram się udowodnić, że skutki analogiczne mogą być przetwarzane na skutki reaktywne oraz, w szczególności, na empatyczną troskę. Zatem bezpośrednia reakcja analogiczna spowodowana cudzym cierpieniem, która została ewolucyjnie wyselekcjonowana jako mechanizm wyzwalający altruizm egoistyczny, może być niezbędnym poprzednikiem bardziej „zaawansowanych” reaktywnych reakcji empatycznych, które stanowią podłoże altruizmu prawdziwie bezinteresownego. Krótko mówiąc, chociaż procesy ewolucyjne mogły ukształtować rozwój dwu zdolności, afektu analogicznego oraz przyjmowania perspektywy, które niekoniecznie muszą być natury altruistycznej, motywacje prawdziwie