DSCF2535 (2)

192 Kult Trzech Króli

Chrystusa i cudzołożnicę. W scenie Pokłonu interesujące są wydarzenia ukazane na drugim planie. Na tle zamku, z obu stron zbliżąją się do siebie dwa orszaki. Jest to niewątpliwie, co zauważył już Adam Labuda, ilustracja epizodu opisanego przez Jana z Hildesheim - spotkania Trzech Króli⁵¹. Nie wiadomo jednak, gdzie dyptyk ten został wykonany - czy w Nadrenii, czy też w Gdańsku. Potwierdzenie Gdańska jako miejsca wykonania dzieła wskazałoby na twórczą recepcję dzieła Jana z Hildesheim. Dodąjmy, że tekst Historia Trium Regum zachował się w czterech rękopisach pochodzących z Gdańska, a zatem utwór ten był znany i cieszył się pewną popularnością.

Interesujący jest również przykład wykorzystania tematu Pokłonu Trzech Króli w polichromii na ścianie zachodniej dawnej kaplicy klasztornej św. Jakuba Apostoła w klasztorze cysterskim w Lądzie nad Wartą⁵². Kaplica ta powstała wdrugiej połowie XTV w. (ok. 1352-1372), ajej fundatorem był starosta wielkopolski Wierzbięta z Paniewic z rodu Niesobiów⁵³. Tematyka przedstawień wy-dąje się być podporządkowana wątkowi eschatologicznemu i poświęcona pamięci fundatorów i dobrodziejów klasztoru, których symbolizują umieszczone wokół całej kaplicy tarcze herbowe⁵⁴. Na sklepieniu przedstawiono Sąd Ostateczny; na ścianie południowej kaplicy ukazano fundatora Wierzbiętę, przekazującego symboliczny wizerunek kaplicy opatowi cysterskiemu w obecności św. Jakuba. Nad tą sceną przedstawiono pięć panien mądrych, na ścianie północnej kaplicy zaś pięć panien głupich, a poniżej św. Jerzego i św. Marcina. Na ścianie wschodniej po obu stronach okna namalowano świętych Piotra i Pawła oraz dwóch biskupów św. Wojciecha i św. Stanisława. Niektórzy jednak interpretują drugą postać biskupa jako św. Chrystiana⁵⁵. Naprzeciwko, na ścianie zachodniej, przedstawiono Pokłon Trzech Króli. Scena ta została rozbudowana: w górzystej scenerii połączono wędrówkę Mędrców - dwóch z nich podróżuje konno, w otoczeniu świty - oraz samą scenę Hołdu - trzeci z Mędrców, nieopodal szopki, ofiarowuje złoto Dzieciątku trzymanemu przez Marię. Program ten, jak stwierdziła Alięja Karłowska-Kamzowa, reprezentuje typ ujęcia syntetycznego, związanego z rolą Kościoła w zapewnieniu życia wiecznego⁵⁶. Należy również podkreślić prostotę programu ikonograficznego polichromii. Pokłon TVzech Króli to pierwsza Epi-

⁶¹ A. S. Labuda, Malarstwo tablicom w Gdańsku..., s. 86-87.

⁵²    Por. Z. Biallowicz-Krygierowa, Malowidła ścienne z XIV wieku w dawnym opactwie cysterskim w Lądzie nad Wartą, Poznań 1957; ostatnio: A. M. Wyrwa, Ląd, [w:] Monasticon Cisterciense Pbloniae, t. II: Katalog męskich klasztorów cysterskich na ziemiach polskich i dawną Rzeczypospolitej, Poznań 1999, s. 189-201 (tam literatura).

⁵³    Por. B. Możejko-Chimiak, Związki starosty generalnego Wielkopolski Wierzbięty z klasztorem cystersów w Lądzie (1352-1369), [w:] Dzieje, kultura artystyczna i umysłowa polskich cystersów od średniowiecza do końca XVIII wieku, „Nasza Przeszłość” 83 (1994), s. 169-175.

⁵⁴    Z. Biallowicz-Krygierowa, Malowidła ścienne..., s. 61.

⁵⁵    K. Melkowska-Zielińska, Święty Chrystian - cysters - misyjny biskup Prus (próba nowego spojrzenia), [w:] Dzieje, kultura artystyczna i umysłowa polskich cystersów od średniowiecza do końca XVIIIudeku, „Nasza Przeszłość” 83 (1994), s. 57 n.

⁵⁶    A. Karłowska-Kamzowa, Programy ideowe gotyckich malowideł ściennych w Polsce, [w:] Gotyckie malarstwo ścienne w Europie Środkowo-Wschodnią. Materiały konferencji naukowej Instytutu Historii Sztuki (Poznań 20-23X1975), pod red. A. Karłowskiej-Kamzcwej, Poznań 1977 (UAM, Seria Historia Sztuki Nr 6), s. 139.

Elbląg - kościół p.w. św. Mikołaja. Przedstawienie na czaszy chrzcielnicy, 1387 r.

Fbt2.